Bijlage I. behorend bij artikel 1.1
GALA
Gezond en Actief Leven Akkoord
GEMEENTEN en GGD-en, ZORGVERZEKERAARS EN VWS ZETTEN GEZAMENLIJK IN OP EEN GEZOND EN
ACTIEF LEVEN MET EEN STEVIGE SOCIALE BASIS
Inhoudsopgave
-
1.
Inleiding
-
2.
Gemeenten en GGD-en, zorgverzekeraars en VWS bouwen met het GALA een fundament onder
het preventiebeleid
-
3.
Gezondheidsdoelen en resultaten die we willen behalen
-
a. Terugdringen gezondheidsachterstanden (waaronder Kansrijke Start)
-
b. Een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten
-
c. Het versterken van (de verbinding met) de sociale basis
-
d. Een gezonde leefstijl
-
e. Het versterken van de mentale weerbaarheid en mentale gezondheid
-
f. Vitaal ouder worden
-
g. Domeinoverstijgende inzet vanuit een regionale preventie infrastructuur
-
4.
Wat is daarvoor nodig
-
a. Financiën
-
b. Regionale samenwerking
-
c. Agenda en dialoog Health in all policies
-
d. Kennisinfrastructuur
-
e. Monitoring
-
f. Ondersteuningsprogramma
-
g. Governance
Bijlage 1 – Samenhang met andere trajecten
Bijlage 2 – Werkagenda VNG bij het Integraal Zorg Akkoord (IZA)
1. Inleiding
Met het Gezond en Actief leven Akkoord (GALA) bouwen we aan het fundament voor een
gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en sociale
basis. Hiervoor maken we afspraken vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid als
rijksoverheid, gemeenten en zorgverzekeraars. We doorbreken de schotten en werken
domeinoverstijgend vanuit samenhang om zo bij te dragen aan de beweging naar ‘de voorkant’
waarin een gezonde samenleving centraal staat. En dat is nodig. De urgentie is groot.
Stip op de horizon
De stip op de horizon is een gezonde generatie in 2040, met weerbare, gezonde mensen
die kunnen opgroeien, leven, werken en wonen in een gezonde leefomgeving, en waarin
sprake is van een sterke sociale basis. Waarin de fysieke en mentale gezondheid vanaf
het prille begin, de eerste 1.000 dagen, wordt bevorderd en behouden en waar speciale
aandacht uitgaat naar mensen in kwetsbare situaties. Hiermee dragen we ook bij aan
het betaalbaar houden van het zorgstelsel, zodat mensen die dat nodig hebben kunnen
blijven rekenen op zorg. In eerste instantie geven mensen zelf invulling aan een zo
gezond mogelijk leven. Waar nodig wordt door gemeenten, rijk en zorgpartijen passende
hulp geboden die aansluit op de behoefte en de mogelijkheden van de hulpvrager. Het
sociale en publieke domein is de eerst aangewezen plek.
Omdat onze gezondheid belangrijk is
Gezondheid is ons kapitaal, als mens en als samenleving. Uit onderzoek van het CBS
blijkt dat gezondheid belangrijk is voor het geluksgevoel. Mensen willen zo lang mogelijk
zelfstandig kunnen blijven. Gezondheid vraagt dan ook om een beweging naar het versterken
van het normale leven, de weerbaarheid, demedicaliseren en gezondheidsvaardigheden.
Voor het versterken van de weerbaarheid is het belangrijk om zoveel mogelijk in te
zetten op preventie vanuit de lokale basisvoorzieningen (denk aan: ‘natuurlijke’ vindplaatsen
als de school, de huisarts en het sociaal wijkteam en sterke verbindingen tussen deze
‘natuurlijke’ vindplaatsen in het medisch, sociaal en fysieke domein.
Omdat gezondheid iedereen aangaat
Gezondheid is breder dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Het idee van ‘positieve
gezondheid’ biedt een bredere kijk op gezondheid. Mensen zijn niet hun aandoening. Toch focust
de zorg daar vaak wel op. De aandacht gaat te vaak uit medische klachten en gezondheidsproblemen,
en hoe we die kunnen oplossen. Positieve Gezondheid kiest een andere invalshoek. Het
accent ligt niet op ziekte, maar op mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven
betekenisvol maakt. Gezondheid raakt iedereen, ook de mensen met een handicap, een
beperking of een (chronische) ziekte. De voorzieningen die er zijn om mensen te helpen
een gezond en actief leven te leiden moeten voor iedereen toegankelijk zijn.
Omdat gezondheidsachterstanden een hardnekkig probleem zijn
Mensen in een kwetsbare sociaal economische situatie kampen veelal met armoede, schulden,
problemen rondom huisvesting, eenzaamheid of werkloosheid. Deze omstandigheden maken
dat zij een hoger risico op een slechtere (ervaren) gezondheid hebben. Mensen met
een lager opleidingsniveau leven gemiddeld ruim 4 jaar korter en krijgen ruim 14 jaar
eerder te maken met een slechter ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. Daarnaast kunnen taalbarrières of verschillende sociaal-culturele waarden goede
zorg in de weg staan. Ook komt het vaker voor dat mensen met een lager opleidingsniveau
roken of overgewicht hebben, een hoger risico op soa’s, hiv en onbedoelde zwangerschappen
hebben en minder vaak vaccinaties halen in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma.
Daarnaast geldt dat de (mentale) gezondheid van veel mensen onder druk staat in een
samenleving die snel verandert en gepaard gaat met grote onzekerheden. Gezondheidsachterstanden
zijn maatschappelijk onwenselijk omdat dit een negatieve impact heeft op de kwaliteit
van leven van mensen en op de mogelijkheden voor mensen om te participeren in het
economisch en maatschappelijk leven.
Omdat ons zorgstelsel onder druk staat
Daarbij staat ons zorgstelsel zelf ook onder druk. Nu al werkt 1 op de 6 werknemers
in de zorg en geven we 13 procent van ons nationale inkomen uit aan zorg. De komende
decennia neemt de zorgvraag alleen maar verder toe, onder meer vanwege de vergrijzing.
Het voorkomen van gezondheidsproblemen (universele en selectieve preventie), de inzet
van (leefstijl)interventies bij hoog risico op ziekte (geïndiceerde preventie) en
leefstijl als (onderdeel van de) behandeling (zorggerelateerde preventie) is belangrijk
om de kwaliteit, toegankelijkheid en houdbaarheid van het Nederlandse zorgstelsel
in de toekomst te kunnen waarborgen. De coronapandemie heeft dit besef ook versterkt.
Overigens levert het voorkomen van zorg ook een belangrijke bijdrage aan het klimaatbeleid,
omdat de zorgsector verantwoordelijk is voor ongeveer 7 procent van de broeikasgassen
van Nederland. Inzet op gezondheid en preventie past daarmee ook in het bevorderen
van duurzame zorg.
Gezondheid wordt door veel factoren beïnvloed
Het RIVM heeft diverse bepalende factoren benoemd die bijdragen aan gezondheid (zie
figuur 1). Ongezond gedrag in een ongezonde leefomgeving is verantwoordelijk voor
bijna 20 procent van de ziektelast. Naast leefstijl doen ook stress, de fysieke leefomgeving
en vele andere factoren ertoe waar het gaat om (de ervaren) gezondheid. Daarbij komt
dat de gezonde keuze vaak niet vanzelfsprekend wordt gemaakt, waardoor ongezond gedrag
sneller het gevolg is. De urgentie om blijvend in te zetten op het bevorderen van
een gezonde leefstijl in een gezonde leefomgeving is hoog. Net als het blijvend inzetten
op die factoren die mensen belemmeren om een gezonde keuze te maken.
Figuur 1 Brede determinanten van gezondheid
1 RIVM, Factsheet Impactvolle Determinanten van gezondheid, 2021 (https://www.rivm.nl/sites/default/files/2021-09/012065_TG_Factsheet%20_determinanten.pdf).
VTV staat voor Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2018 (RIVM). GBD staat voor Global
Burden of Disease 2017 (IMHE, Institute of Health Metrics and Evaluation).
Daarom aan de slag vanuit een brede blik op preventie
Een integrale benadering van preventie is nodig, met aandacht voor achterliggende
factoren die invloed hebben op gezondheid. Dat kunnen individuele factoren zijn, maar
ook de fysieke en sociale omgeving, zoals de voedselomgeving of een beweegvriendelijke
omgeving op school of op het werk, of factoren als bestaanszekerheid. Deze brede blik
op gezondheid en het bevorderen van gezondheid noemen we ‘Health in all Policies’:
diverse domeinen (publieke gezondheid, gezondheidszorg, sociaal domein, fysieke inrichting)
dragen bij aan gezondheid van inwoners.
Dit is met name ook voor het verminderen van gezondheidsachterstanden nodig. Ongezondheid
is niet alleen de uitkomst van ongezond gedrag, maar vooral ook van een complexe ongelijkheid
in de samenleving. Niet iedereen beschikt over de kennis, vaardigheden en mogelijkheden
om gezonde keuzes te maken. De overheid heeft een grote rol bij het bevorderen van
gezond gedrag in een gezonde leefomgeving, waarbij de inzet gedifferentieerd wordt
en een aparte en toegespitste aanpak vergt voor kwetsbare groepen waarin de grootste
stijging van gezondheidswinst te behalen is. Dat vraagt gericht investeren: ongelijk
investeren voor meer gelijke kansen (‘Equity in All Policies’).
Om te zorgen dat mensen zo lang mogelijk zo gezond mogelijk blijven, loont het om
vanaf jonge leeftijd en gedurende de hele levensloop te investeren in gezondheid en
een gezonde leefstijl. Dat begint al bij de eerste duizend dagen van het leven die
sterk bepalend zijn voor de gezondheid op latere leeftijd. Een kansrijke start voor
elk kind is dan ook essentieel. Een gezonde generatie betekent een generatie die niet
alleen fysiek gezond is, maar ook mentaal weerbaar is en leeft in een gezonde omgeving.
Beweging naar ‘de voorkant’
Ook als er sprake is van gezondheidsproblemen, is niet altijd (alleen) een medisch
antwoord gewenst. Bestaande hulp en zorg is nu niet altijd passend. Er is sprake van
versnippering. Hulp is niet altijd gericht op de eigen situatie en de leefomgeving
van de zorg- of hulpvrager. Om die reden werken we aan een beweging richting beter
passende zorg en ondersteuning. We willen terug naar de nabijheid en de menselijke
maat vanuit de lokale sociale basis of de sociale infrastructuur, in samenspraak met
de inwoners. Het gaat om omzien naar elkaar. Een zogenaamde sociale basis die bestaat
uit familie, naasten uit het sociaal netwerk, mantelzorgers, vrijwilligers, het welzijnswerk,
burgerinitiatieven (waaronder zelfregie- of zelfhulpgroepen) en andere relevante organisaties
die een rol hebben en een individu of een gezin helpt als het nodig is.
Door de toename van het aantal ouderen die zelfstandig wonen zal de druk op de sociale
omgeving, waaronder mantelzorg, toenemen. Daarom is inzet op vitaal ouder worden en
langer meedoen, door het versterken van de zelfredzaamheid van ouderen van belang.
Leeswijzer
In dit document wordt in hoofdstuk 2 toegelicht welke basis er reeds ligt en welke
stap we met het GALA zetten. Hoofdstuk 3 vormt de kern van het GALA waarin de gezamenlijke
doelen, beoogde resultaten en acties zijn opgenomen die VWS, gemeenten en zorgverzekeraars
willen ondernemen. Hoofdstuk 4 gaat in op de zaken die daarvoor nodig zijn: de financiën
(de brede SPUK), lokale en regionale samenwerking, landelijk beleid, kennisinfrastructuur,
monitoring, ondersteuning en governance.
2. Gemeenten, GGD-en, zorgverzekeraars en VWS bouwen met het GALA een fundament onder
het preventiebeleid
We bouwen door op wat er is
De afgelopen decennia, en in het bijzonder de afgelopen jaren, is er veel in gang
gezet op gezondheid, preventie en een sterke sociale basis door het Rijk, door de
gemeenten en andere betrokken partijen zoals kennispartners. We bouwen hierop voort
en leggen de nodige verbindingen. Er zijn gezondheidsdoelen en acties afgesproken
in het Nationaal Preventieakkoord (NPA) en de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid 2020–2024.
In het regeerakkoord zijn de doelen van het NPA nog eens bevestigd en zijn hier ambities
met betrekking tot kansrijke start, mentale gezondheid en valpreventie aan toegevoegd.
De doelen zijn door gemeenten verder uitgewerkt in lokale gezondheidsnota’s en lokale
preventie- en sportakkoorden (en combinaties daarvan) en in lokale coalities Kansrijke
Start. Sinds 2015 werken VNG en Zorgverzekeraars Nederland (ZN) vanuit een gezamenlijke
werkstructuur samen om de inzet op preventie en gezondheidsbevordering op regionale
schaal te organiseren. Preventie, GGZ problematiek en ouderen zijn speerpunten hierbinnen.
Deze werkstructuur vormt de basis van de regionale samenwerking die nodig is en moet
worden verstevigd. In eerdere publicaties van de VNG wordt het belang en de noodzakelijke
inzet op preventieve gezondheid benadrukt evenals in het gezamenlijke preventiestatement van VNG en ZN. Ook het onlangs afgesloten
Integraal Zorgakkoord en het WOZO-programma bieden een basis voor de samenwerking
met zorgpartijen.
Met de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet is een brede basis gelegd voor de zorgtaken van gemeenten in het sociaal domein.
Gemeenten hebben met de Wmo de wettelijke opdracht en de beleidsruimte gekregen om
mensen op maat te kunnen helpen als zij dit zelf niet meer kunnen. Zodat zij weer
zelfredzaam zijn en kunnen participeren in de eigen thuissituatie en de maatschappij.
Op grond van de Jeugdwet hebben gemeenten de taak beleid te voeren op preventie, jeugdhulp
te bieden en te zorgen voor de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering.
De Wet publieke gezondheid (Wpg) geeft gemeenten de opdracht de gezondheid te bewaken, beschermen en bevorderen.
Er is voorzien in een gemeenschappelijke regeling voor gemeentelijke gezondheidsdiensten
(GGD). Elke gemeente moet een GGD in stand houden en bepaalde taken uit de Wpg laten
uitvoeren. Daarnaast volgt uit de Wpg dat de gemeente het basistakenpakket jeugdgezondheidszorg
uit moet laten voeren. De professionals die dit doen zijn een belangrijke speler in
het verbinden en versterken van de jeugdpreventieketen.
Een volgende stap is nodig
Met alle wetgeving, nota’s en akkoorden en bestaande lokale en regionale werkstructuren
ligt er een basis. Nu is een volgende stap nodig. Het bevorderen van een gezond leven
vraagt om een domeinoverstijgende, integrale en langjarige aanpak.
-
• Er is meer samenhang en verbinding nodig tussen de verscheidenheid aan programma’s
en partijen om mensen gezond en vitaal te houden. Dit komt nog niet in alle gemeenten
en regio’s voldoende uit de verf. Op landelijke schaal vergt dit ook meer aandacht.
-
• Er is meer helderheid nodig over taken, verantwoordelijkheden en lange termijn doelen
die richting geven, met voldoende mogelijkheden voor structurele financiering van
aanbod en menskracht. Zo is nog niet overal de inzet en ondersteuning van mantelzorgers
op orde en het laagdrempelige hulpaanbod goed georganiseerd waardoor de inzet van
een maatwerkvoorziening (zorg) de enige mogelijkheid is om mensen te kunnen helpen.
Daardoor stijgen de kosten.
-
• Er is nog te vaak sprake van versnipperde en tijdelijke initiatieven en financiering.
Regionale samenwerkingsafspraken tussen gemeenten en zorgpartijen komen nog te weinig
tot stand. Kansrijke interventies worden onvoldoende snel opgeschaald en het lerend
vermogen kan beter. De rol van GGD als regionale kennispartner en adviseur op gezondheidsbeleid
wordt niet overal voldoende benut.
-
• Het goed vormgeven van preventiebeleid is complex, vraagt deskundigheid en vereist
goede samenwerking tussen veel verschillende spelers uit verschillende beleidsdomeinen
(o.a. Wmo, Zorgverzekeringswet (Zvw), Jeugdwet) en vergt een lange adem. Er gaat nu veel tijd verloren aan het (steeds weer) projectmatig
organiseren van samenwerking in wisselende verbanden. Ook blijkt dat de middelen voor
preventie kwetsbaar zijn voor bezuinigingen en incidenteel ingezet worden voor het
oplossen van actuele problemen die geen relatie hebben met gezondheid.
|
Wat is de meerwaarde van het GALA?
– VWS, gemeenten, GGD-en en zorgverzekeraars maken minder vrijblijvende afspraken gericht op de vertaling van landelijke doelen op het gebied van gezondheid en welbevinden
naar landelijke,regionale en lokale resultaten. De doelen sluiten aan bij de landelijke gezondheidsdoelen uit het Nationaal Preventieakkoord,
de Landelijk Nota Gezondheidsbeleid,het IZA en het WOZO programma.
– Het GALA richt zich op alle burgers met specifieke aandacht voor groepen waar de
meeste gezondheidswinst te behalen is.
– Het GALA richt zich op domeinoverstijgende samenwerking en het koppelen van (bestaande)
aanpakken, initiatieven, middelen en menskracht.
– Zo wordt met het GALA een integrale benadering van het preventiebeleid gestimuleerd en gefaciliteerd (preventie in brede zin: gezonde
leefomgeving, sociaal beleid, ook sport en bewegen). Uitgangspunten zijn de Health
in all policies gedachte en brede gezondheidsconcepten zoals positieve gezondheid.
– Er wordt structureel en geoormerkt budget beschikbaar gesteld zodat gemeenten lange termijn plannen kunnen maken.
– VWS, gemeenten en zorgverzekeraars spreken af hoe de regionale samenwerkingsafspraken
in alle regio’s per 1 januari 2025 gerealiseerd worden (concretisering IZA-afspraak
over regionale preventie infrastructuur)
– VWS, gemeenten, GGD-en en zorgverzekeraars spreken af welke randvoorwaarden en criteria
gelden voor inrichting ensamenwerking van effectieve ketenaanpakken (concretisering
IZA-afspraak).
|
De GGD-en zijn als regionale gezondheidsdienst een belangrijke partij in het versterken
van het regionale gezondheidsbeleid. De GGD adviseert de gemeenten over het gemeentelijk
gezondheidsbeleid, zij doet onderzoek in de regio om de gemeenten over de juiste gezondheidsinformatie
te laten beschikken en zij voert in opdracht van de gemeenten een aantal taken uit.
Op grond van de Wpg is de GGD een uitvoeringsdienst in opdracht van de gemeentelijke colleges van burgemeesters
en wethouders.
In het GALA maken de gemeenten met VWS en de zorgverzekeraars afspraken over versterking
van preventie en de publieke gezondheid. GGD-GHOR Nederland ondertekent het GALA mede,
maar is formeel geen zelfstandige partij in de afspraken. De GGD-en voeren immers
een deel van de gemeentelijke afspraken in het GALA uit, in opdracht van de betreffende
gemeenten. In de Stichting GGD GHOR Nederland werken alle GGD-en en de directeuren
publieke gezondheid (DPG-en) met elkaar samen en delen zij kennis. Met de ondertekening
door de GGD-GHOR Nederland benadrukken alle partijen, inclusief de GGD-en, het grote
belang van de GGD-en in de regionale samenwerking en de coördinerende rol die de GGD
op een aantal thema’s in de regio heeft.
GALA en verbinding met andere trajecten
Op het terrein van de volksgezondheid worden vanuit verschillende domeinen met andere
partijen coalities gesloten om met vereende krachten de beweging ‘naar de voorkant’
verder te brengen. Zonder uitputtend te zijn, springt een aantal in het oog. Het GALA
richt zich expliciet op deze voorkant met de focus op gezondheid en preventie.
In september 2022 is het Integraal Zorgakkoord (IZA) gesloten met onder meer afspraken over het investeren in gezondheid en preventie
breed (inclusief sociale basis). Het daarin aangekondigde addendum met afspraken tussen
gemeenten, VWS en zorgverzekeraars, zoals afgesproken in het IZA, is verwerkt in het
GALA (actie-agenda G en H). Het IZA richt zich in hoofdzaak op de houdbaarheid van
het zorgstelsel (invalshoek Zvw).
Met het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) is een beweging gestart om de ondersteuning en zorg voor ouderen toekomstbestendig
te organiseren. De beweging draagt bij aan de transitie in wonen, ondersteuning en
zorg voor ouderen. De eerste actielijn uit het WOZO, vitaal ouder worden, vergt ook
acties in het gemeentelijk domein gericht op preventie. Hiervoor zijn afspraken in
het GALA opgenomen.
In het Nationaal Preventieakkoord (NPA) staan afspraken om Nederlanders gezonder te maken door roken, problematisch alcoholgebruik
en overgewicht terug te dringen. Het doel is een gezonde generatie in 2040 met inzet
op een rookvrije generatie, minder overgewicht en minder overmatig alcoholgebruik.
Deze thema’s komen (direct of indirect) terug in verschillende programma’s in het
GALA en worden vertaald naar lokale inzet.
Met de Hervormingsagenda Jeugd wordt gewerkt aan een breed maatschappelijke agenda gericht op het structureel verbeteren
van de kwaliteit en beschikbaarheid van jeugdhulpverlening en de lange-termijnhoudbaarheid
van het jeugdstelsel. Preventie is een belangrijke sleutel. De afspraken in het GALA
over onder meer een kansrijke start in de eerste duizend dagen van een kind, een gezonde
leefstijl en mentale gezondheid, de aanpak Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO)
en versterking van de sociale basis dragen hier aan bij. De Jeugdgezondheidszorg is
een belangrijke schakel in het verbinden en versterken van de jeugdpreventieketen.
In 2016 heeft Nederland het VN-verdrag Handicap geratificeerd. Gemeenten hebben de
wettelijke plicht gekregen om het verdrag lokaal in te voeren, onder de naam Lokale
Inclusie Agenda (LIA). Met ondersteuning vanuit het VNG-programma ‘Iedereen doet mee!’ geven gemeenten invulling aan de afspraken uit het VN-verdrag Handicap. De gemeenten
werken samen met ervaringsdeskundige inwoners aan een inclusieve samenleving waarin
iedereen, met of zonder een handicap, beperking of kwetsbaarheid kan deelnemen aan
werk, school, sport en bewegen en cultuur. Daarbij bevorderen gemeenten dat de voorzieningen
voor iedereen letterlijk toegankelijk zijn. De gemeenten zorgen dat mensen met een
handicap, een beperking of een (chronische) ziekte de zorg en ondersteuning wordt
geboden om volwaardig deel te kunnen nemen aan de samenleving. De verbinding met het
GALA kan worden gelegd door bij de integrale aanpak gezondheidsbeleid de inclusie-coördinator
of de programma-coördinator van ‘iedereen doet mee’ van de gemeente te betrekken.
In november 2022 is de Green Deal ‘Samen werken aan duurzame zorg’ gesloten met afspraken om de klimaat- en milieu-impact van zorg en ondersteuning
te verminderen. Eén van de thema’s betreft het bevorderen van gezondheid van patiënten/cliënten
en van medewerkers in de zorg. De inzet en afspraken daarvoor sluiten aan bij het
GALA.
Het beleidsprogramma pandemische paraatheid richt zich op het voorkomen van een mogelijke volgende pandemie, het zo veel mogelijk
beperken van de ziektelast én het minimaliseren van maatschappelijke en economische
schade. Ervaringen en lessen van de Covid-19 pandemie worden daarbij betrokken en
verder uitgebouwd. De versterkingen in de publieke gezondheid en de zorg dragen bij
aan zowel individuele als collectieve gezondheid en preventie.
Het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en welzijn (TAZ) beoogt een transitie naar passende en arbeidsbesparende zorg. Met innovatieve werkwijzen,
en behoud van medewerkers die gemotiveerd hun werk doen. Voor het GALA zijn met name
de partijen die werkzaam zijn in ‘de voorkant’ belangrijk, zoals gemeenten, jeugdgezondheidszorg
en de eerstelijns zorgpartijen.
Het financieel arrangement van het GALA is vervat in een nieuwe Specifieke Uitkering
(SPUK) voor gemeenten. In deze SPUK is ook budget opgenomen voor hetgeen van gemeenten
wordt verwacht op het domein van sport en bewegen. De bestuurlijke afspraken hierover
zijn opgenomen in het Sportakkoord II. De sportinfrastructuur levert daarmee voor het behalen van de doelen van het GALA
een belangrijke bijdrage.
In onderstaande figuur wordt de samenhang weergegeven.
3. Gezondheidsdoelen en resultaten die we willen behalen
|
Centrale doelstelling: een gezonde generatie in 2040
|
Het kabinet heeft een gezonde generatie in 2040 met een focus op de jeugd door sport,
voeding en bewegen in het regeerakkoord als doel omarmd. Dat betekent dat de Nederlandse
jeugd in 2040 de gezondste van de wereld is. Een ambitie waar breed in de samenleving
veel draagvlak voor is, en waarbij meer aandacht is voor preventie en een gezonde leefstijl van jongs af
aan. Want kinderen die ongezond opgroeien staan veelal op een achterstand. Het verminderen
van vermijdbare gezondheidsachterstanden vergt dan ook extra aandacht, vanaf de eerste duizend dagen van een kind. Het verminderen
van gezondheidsachterstanden is weliswaar apart als doel benoemd, maar snijdt dwars
door de overige doelen heen.
Naast de focus op kinderen en jongeren richten we ons met de gezonde generatie ook
op volwassenen met onderstaande gemeenschappelijke doelen en op (het behoud van) de
vitaliteit van het toenemend aantal ouderen.
VWS, gemeenten, GGD-en en zorgverzekeraars onderschrijven de volgende gemeenschappelijke
doelen:
-
a) Terugdringen gezondheidsachterstanden (waaronder Kansrijke Start)
-
b) Een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten
-
c) Het versterken van (de verbinding met) de sociale basis
-
d) Een gezonde leefstijl
-
e) Versterking van de mentale weerbaarheid en mentale gezondheid
-
f) Vitaal ouder worden
-
g) Domeinoverstijgende inzet vanuit een regionale preventie infrastructuur
Elk doel en de beoogde resultaten worden hierna toegelicht. Tevens zijn de acties
benoemd die gemeenten, VWS en zorgverzekeraars ondernemen.
3A. Terugdringen gezondheidsachterstanden (waaronder Kansrijke Start)
Iemand die opgroeit in een gezin met een hoog inkomen en een hoog opleidingsniveau
heeft meer kans om langer te leven in een goede gezondheid, dan iemand die opgroeit
in een gezin met een laag inkomen en een laag opleidingsniveau. Mensen met een lager
opleidingsniveau leven gemiddeld ruim 4 jaar korter en krijgen bovendien ruim 14 jaar
eerder te maken met een slechter ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. De aanpak van gezondheidsachterstanden vergt meer dan alleen de inzet op gezondheid.
Er is vaak sprake van achterliggende problematiek zoals bestaansonzekerheid, armoede
en kansenongelijkheid, een ongezonde leefomgeving en zwakke gezondheidsvaardigheden.
Mensen met schulden, zonder baan of zorgen over hun woning kunnen het zich niet veroorloven
om gezond te leven of hebben hier geen mentale ruimte voor. Een bredere blik op gezondheid
en een integrale langdurige aanpak gericht op de wijken en mensen die kampen met gezondheidsachterstanden
is nodig met oog voor gezondheidsvaardigheden en cultuursensitiviteit. Dit moet een
aanpak zijn zich richt op verschillende factoren zoals de financiële situatie, de
huisvesting, het sociaal netwerk, onderwijs, de gezinssituatie en de arbeidsmarkt.
Om impact te maken bij mensen in kwetsbare sociaal economische posities is het belangrijk
om in beleidsontwikkeling te differentiëren en zo rekening te houden met kansengelijkheid
op het bereiken van een goede gezondheid voor iedereen: verschil maken om verschil
te verminderen.
De gezamenlijke inzet van rijk en gemeenten is erop gericht om de levensverwachting
en het aantal jaren in goed ervaren gezondheid voor mensen met een lage sociaal economische
positie te doen toenemen. Het verband tussen maatregelen en wat dit doet voor het
verminderen van gezondheidsachterstanden laat zich moeilijk meten. In de monitoring
van het GALA en de SPUK is de vraag hoe hier mee om te gaan, opgenomen. De acties
hiervoor zijn opgenomen in hoofdstuk 4, paragraaf E over monitoring.
|
Beoogd resultaat:
– Elke gemeente heeft een lokale aanpak voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden.
– VWS agendeert in de beleidskeuzes van andere departementen de gevolgen voor gezondheid
en gezondheidsachterstanden waar dit van toepassing is.
– In (de opzet van) de monitoring van het GALA en de SPUK wordt de vraag hoe gezondheidsachterstanden
te monitoren, uitgewerkt.
|
Acties gemeenten
-
• Gemeenten ontwikkelen een lokale aanpak voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden
om kwetsbare groepen te bereiken, waarbij ook wordt gekeken naar de interactie met
andere beleidsterreinen. Uitgangspunt is een brede, domein overstijgende aanpak, bijvoorbeeld
langs de volgende sporen:
-
○ Goed toegankelijk (preventie- en zorg)aanbod in de wijk
-
○ Stimuleren van gezond gedrag en gezondheidsvaardigheden
-
○ Zorgen voor een gezonde leefomgeving en sociale omgeving
-
○ Stimuleren dat mensen actief mee kunnen doen aan de maatschappij.
-
• Gemeenten bieden gelijke gezondheidskansen en passen differentiatie toe bij interventies,
toegespitst op (wijken met) mensen met gezondheidsachterstanden.
De gemeenten die betrokken zijn bij de 20 Stedelijke Focusgebieden van het Nationaal
Programma Leefbaarheid en Veiligheid kunnen in de wijkgerichte aanpak het verminderen
van gezondheidsachterstanden als thema agenderen.
Acties VWS
-
• VWS stelt middelen beschikbaar voor de aanpak van gezondheidsachterstanden. Deze middelen,
die voorheen bekend stonden als GIDS-gelden, worden met ingang van 2023 via de SPUK
verdeeld over alle gemeenten. Bij verdeling van alle middelen in de SPUK wordt rekening
gehouden met gemeenten die meer mensen hebben met gezondheidsachterstanden.
-
• Daarnaast zet VWS de financiering van het vernieuwde Stimuleringsprogramma GezondIn
voort, om gemeenten te ondersteunen bij het (door)ontwikkelen van hun lokale aanpak.
-
• VWS agendeert bij andere departementen het belang van gezondheidsachterstanden teneinde
te zorgen dit belang mee te laten wegen in de besluitvorming.
-
• VWS en SZW hebben de SER gevraagd om een advies te geven over welke aanvullende maatregelen
er nodig zijn binnen het sociaal domein, het sociaal zekerheidsstelsel en het arbeidsmarktstelsel
om gezondheidsachterstanden terug te dringen. Naar aanleiding hiervan wordt gekeken
welke aanvullende maatregelen nodig zijn.
-
• VWS neemt deel aan het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid en stelt binnen
dit programma kennis en middelen beschikbaar op het gebied van gezondheidsachterstanden
voor de wijkgerichte, integrale aanpak in 20 Stedelijke Focusgebieden.
-
• VWS zet vanuit het Programma Gezonde Groene Leefomgeving in op verbetering van de
leefomgeving in wijken waar veel mensen wonen met gezondheidsachterstanden, onder
andere met een onderzoeksprogramma vanuit ZonMW.
-
• VWS financiert het kennis- en expertisecentrum Pharos.
Acties zorgverzekeraars
-
• ZN bespreekt intern op welke wijze de samenwerking tussen zorgverzekeraars en gemeenten
ten aanzien van schuldhulpverlening verstevigd kan worden, zodat mensen met een betaalachterstand
op de zorgverzekering goed worden ondersteund.
-
• De verzekeraars bepalen, op grond van de afspraken in het IZA, hoe passende zorg specifiek
aandacht kan geven aan mensen met gezondheidsachterstanden.
Elk kind verdient een kansrijke start
De opgave om gezondheidsachterstanden terug te dringen begint al bij de eerste duizend
dagen van een kind aangezien die sterk bepalend zijn voor de gezondheid op latere
leeftijd. Daarom is een kansrijke start voor elk kind onbetwist een noodzakelijke
voorwaarde voor een gezond leven, zodat (aanstaande) ouders in een kwetsbare situatie
vroegtijdig gesignaleerd worden en juiste interventies kunnen worden ingezet. Met
het programma Kansrijke Start zijn de afgelopen jaren veel goede stappen gezet. Nu
wordt ingezet op het verder versterken, uitbouwen en structureel verankeren van de
lokale ketenaanpak kansrijke start, gericht op jonge gezinnen in een kwetsbare positie,
op weg naar een gezonde generatie.
|
Beoogd resultaat: Elke gemeente heeft een lokale ketenaanpak Kansrijke Start, inclusief
interventies, en maakt samenwerkingsafspraken met partners rondom de eerste duizend
dagen van een kind
|
We willen dat (aanstaande) ouders in een kwetsbare situatie tijdig de juiste zorg
en ondersteuning ontvangen, aansluitend op hun hulpbehoefte. De zorg en ondersteuning
richt zich primair op het verminderen van risicofactoren die stress veroorzaken, zoals
psychische problemen, financiële problemen, relatieproblemen, huisvestingsproblemen
en hechtingsproblemen, maar ook het bevorderen van beschermende factoren. Het is ook
belangrijk dat deze ouders ondersteund worden met betrekking tot een gezonde leefstijl,
omdat gezond eten, geen alcohol tijdens de zwangerschap en bij borstvoeding, en niet
roken eveneens van belang zijn voor een gezonde start. Daarom is het doel dat elke
gemeente in Nederland structureel een lokale ketenaanpak Kansrijke Start heeft, inclusief
interventies. Deze ambitie volgt uit het coalitieakkoord waarin is opgenomen dat het
kabinet inzet op een gezonde generatie 2040 en dat Kansrijke Start in iedere gemeente
beschikbaar komt. De lokale ketenaanpak kansrijke start moet verder worden versterkt,
uitgebouwd en structureel verankerd, op weg naar een gezonde generatie.
Acties gemeenten
-
– Per 2024 heeft elke gemeente een ketenaanpak kansrijke start die gericht is op de
eerste 1.000 dagen van elk kind dat in een kwetsbare situatie zit. Daarvoor maken
zij samen met relevante partijen via lokale coalities structurele (keten)afspraken,
zodat gezinnen in een kwetsbare situatie vroegtijdig in beeld komen en de zorg en
ondersteuning krijgen die ze nodig hebben rondom de eerste 1.000 dagen (van -10 maanden
tot en met 2 jaar) van kinderen. Het gaat daarbij om partijen als de GGD, partijen
uit de geboortezorg, het sociaal domein, de JGZ-uitvoerende partij, de huisarts en
de zorgverzekeraar.
-
– Gemeenten zorgen ervoor dat inwoners in de vruchtbare leeftijd (die in een kwetsbare
situatie verkeren) voldoende regie (kunnen) nemen op hun kinderwens. Voor inwoners
in een kwetsbare situatie die ondersteund worden met een interventie bij het nemen
van regie op de kinderwens en niet in staat zijn de gewenste anticonceptie zelf te
betalen, dient de gemeente deze kosten op zich te nemen.
-
– Gemeenten zorgen ervoor dat inwoners in de vruchtbare leeftijd (die in een kwetsbare
situatie verkeren) in het verlengde van prenatale voorlichting op een laagdrempelige
manier preconceptievoorlichting aangeboden krijgen en bekend zijn met de mogelijkheden
voor preconceptiezorg (preconceptieconsult).
Acties zorgverzekeraars
-
– Zorgverzekeraars zorgen ervoor dat zorgprofessionals uit de geboortezorg optimaal
kunnen bijdragen aan een kansrijke start van ieder kind. Hiervoor is het noodzakelijk
dat het Zorginstituut duidt welke onderdelen van de ketenaanpak verzekerde zorg betreffen.
ZN verzoekt het Zorginstituut om een duiding. Hierbij worden onder meer de vroegsignalering
van (aankomende) ouders in kwetsbare situaties, preconceptieconsulten, deelname aan
het multidisciplinair overleg (MDO) en meer uren kraamzorg betrokken. Aan de hand
van de duiding kunnen afspraken gemaakt worden over de rol van zorgprofessionals bij
kansrijke start.
Acties VWS
-
– VWS zorgt voor de benodigde ondersteuning via ongeveer 30 acties zoals die zijn geformuleerd
in de vervolgaanpak actieprogramma Kansrijke Start, waaronder:
-
○ het stimuleringsprogramma Kansrijke Start;
-
○ het project Kansrijke Ontmoetingen;
-
○ voortzetting ondersteuning landelijke organisatie Nu Niet Zwanger
-
○ het realiseren van een actuele, interactieve leerinfrastructuur voor lokale coalities
en professionals rond de eerste 1.000 dagen.
-
– De SPUK-middelen die gemeenten kunnen aanvragen, worden ingezet voor het:
-
○ Vormen, versterken en behouden van lokale coalities kansrijke start en;
-
○ Vaker inzetten van interventies kansrijke start, ten behoeve van (aankomende) gezinnen
in een kwetsbare situatie. Het gaat om erkende interventies uit de menukaart Kansrijke
Start en;
-
○ Maken van regionale samenwerkingsafspraken rondom kansrijke start.
-
– Het RIVM monitort de voortgang van het actieprogramma Kansrijke Start sinds 2019,
zowel kwantitatief (op 15 indicatoren) als kwalitatief
In werkagenda 3G, onderdeel II, zijn algemene afspraken opgenomen over de inrichting
van ketenaanpakken. Deze afspraken zijn tevens van toepassing op de ketenaanpak kansrijke
start.
3B. Een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten
De inrichting en vormgeving van de buurt heeft invloed op de gezondheid en leefstijl
van de bewoners. Het bepaalt mede in hoeverre mensen bewegen, elkaar ontmoeten, naar
voorzieningen als de arts en supermarkt kunnen, en activiteiten kunnen ondernemen.
Een extra brede galerij bijvoorbeeld zorgt ervoor dat mensen een bankje kunnen neerzetten
om elkaar te ontmoeten. De voedselomgeving speelt ook een rol, zoals het aanbod, de
beschikbaarheid en betaalbaarheid van voedsel.
De bereikbaarheid van voorzieningen bepaalt ook de mate van zelfstandigheid van mensen.
Met de vergrijzing van de bevolking zijn er steeds meer mensen die te maken krijgen
met toenemende beperkingen. Zij worden meer afhankelijk van de hulp van anderen om
de voorzieningen die zij nodig hebben te bereiken. Het Programma Wonen en Zorg voor
ouderen richt zich op een leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten, en zorgt ervoor
dat de leefomgeving wordt meegenomen in de gemeentelijke woonzorgvisies en uitvoeringsprogramma’s.
De fysieke leefomgeving kan ook druk geven op de gezondheid via onder andere de luchtkwaliteit,
geluidsoverlast en infectieziekterisico’s. Klimaatverandering voegt daar nieuwe uitdagingen
aan toe.
Een gezonde fysieke omgeving is van belang om gezond en actief leven te bevorderen,
nu en in de toekomst. Gemeenten spelen een belangrijke rol bij de inrichting van de
fysieke leefomgeving. In het GALA zijn afspraken opgenomen over het borgen en bevorderen
van gezondheidsafwegingen bij het inrichten van de fysieke leefomgeving en over het
beter beschermen van inwoners tegen toenemende hitte. Bij die bescherming tegen hitte
wordt ook blootstelling aan uv-straling meegenomen. Naar verwachting leidt klimaatverandering
tot meer gezondheidsschade door toenemende blootstelling aan UV-straling. Hitte en
UV straling vragen in samenhang aanpassingen in de leefomgeving en in de leefstijl.
Gezonde leefomgeving
|
Beoogd resultaat:
– Bij besluitvorming over de fysieke leefomgeving (zoals in omgevingsplannen) wordt
gezondheidskennis toegepast. Die kennis gaat over gezondheidsbevordering (bijv. uitnodigen
tot bewegen en ontmoeten) én over gezondheidsbescherming (bijv. bescherming geluid-
en luchtkwaliteit).
|
VWS en gemeenten zorgen ervoor dat gezondheid in brede zin geborgd wordt bij het opstellen
van omgevingsbeleid. Zo ook in omgevingsvisies, omgevingsplannen en andere belangrijke
besluiten. Ze kunnen hiervoor gebruik maken van beschikbare kennis bij het RIVM en
GGD-en. Als inspiratie kunnen de verschillende aspecten van gezondheid worden gebruikt,
zoals benoemd in het VNG-position paper Samenwerken aan de gezonde leefomgeving. Samen met de Minister van VRO (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) wordt met
het Programma Wonen en Zorg voor ouderen ingezet op een leefomgeving die uitnodigt
tot bewegen en ontmoeten
VWS en gemeenten willen bereiken dat de leefomgeving van mensen in Nederland gezonder
wordt en bevordert dat mensen gezonde keuzes maken. Dit gaat in het bijzonder over
de leefomgeving van mensen die om verschillende redenen kwetsbaarder zijn voor gezondheidsdreigingen,
zoals kinderen, ouderen en mensen met minder mogelijkheden om zelf iets aan hun leefomgeving
te veranderen. Extra aandacht moet er zijn voor gebieden waar verschillende gezondheidsdreigingen
stapelen. We willen de slechtste omgevingen verbeteren (eventueel ten koste van andere
maatschappelijke belangen) en overal de ruimtelijke keuzes optimaliseren voor een
gezonde leefstijl (zie ook de ambities in de Landelijke nota gezondheidsbeleid). Voor de voedselomgeving geldt dat het streven van VWS en gemeenten is dat de gezonde
keuze ook de makkelijkste keuze is.
Acties gemeenten:
-
• Gemeenten zorgen voor de inzet van gezondheidskundige kennis bij hun besluitvorming
over de fysieke leefomgeving, zodat de gezonde leefomgeving een plek krijgt in gemeentelijke
omgevingsplannen en kunnen hierbij gebruik maken van advisering door de GGD. Gemeenten
betrekken in ieder geval de aspecten die genoemd zijn in het position paper van de
VNG ‘Samen werken aan de gezonde leefomgeving’.
-
• Gemeenten verkennen de mogelijkheid om bij het Schone Lucht Akkoord (SLA) aan te sluiten
als dit niet al het geval is.
Acties VWS
-
• VWS agendeert bij andere departementen het belang van gezondheid teneinde te zorgen
dit belang mee te laten wegen in de besluitvorming over een fysieke gezonde leefomgeving.
Dit gebeurt onder andere op het terrein van ruimtelijke ordening, woningbouw, klimaatadaptatie,
mobiliteit en de ontwikkeling van het landelijk gebied. VWS onderzoekt of zij andere
departementen daarbij kan ondersteunen door bij te dragen aan kwaliteitsnormen of
door onderzoeksresultaten beter toepasbaar te maken.
-
• VWS zal een bevoegdheid creëren voor gemeenten voor het weren van ongezonde voedselaanbieders.
-
• VWS ondersteunt de gemeenten en GGD-en bij de invulling van hun taken met het landelijke
programma Gezonde Groene Leefomgeving. VWS laat onderzoek doen naar de bijdrage van
gezondheidsmaatregelen in de fysieke leefomgeving aan het verbeteren van de gezondheid,
onder andere door het RIVM en via ZonMw.
-
• Via het Gemeentefonds op basis van de Wet publieke gezondheid ontvangen gemeenten financiële middelen voor bevordering van medische milieukunde
en epidemiologie.
-
• Via de brede SPUK kunnen gemeenten een bijdrage aanvragen zodat gewerkt kan worden
aan maatregelen in de fysieke leefomgeving die bijdragen aan een gezonde leefstijl
met de nadruk op meer beweging. Met deze financiële bijdrage kunnen gemeenten activiteiten
organiseren om de samenhang tussen het sociale en fysieke domein te versterken, de
fysieke leefomgeving beweegvriendelijker, gezonder en duurzamer te maken en leren
werken met datagedreven ontwerpprincipes. Dat kan door het inzetten van iemand die
gezondheid meer op de kaart zet bij lokale afwegingen binnen het fysieke domein of
door concrete toepassingen zoals een wandelvriendelijke omgeving, speelplaatsen en
schaduwrijke (speel)plekken. Het streven is dat minimaal 50% van de gemeenten de bijdrage
aanvragen.
Klimaatverandering
|
Beoogd resultaat:
VWS en gemeenten zetten in op meer kennis en maatregelen om (kwetsbare) mensen zo
goed mogelijk te beschermen tegen hitte, allergieën, infectieziekten en uv-straling.
|
Klimaatverandering heeft naar verwachting meerdere gevolgen voor de volksgezondheid.
Het gaat dan om directie en indirecte gevolgen van meer hitte, meer droogte, vaker
extreem weer en een stijging van de zeespiegel. Gevolgen hiervan zijn bijvoorbeeld
hittestress, veranderingen in infectieziekterisico’s, allergieën, en extra druk op
de mentale gezondheid. De rijksoverheid en gemeenten werken ter voorbereiding op die
verandering samen in de Nationale klimaatadaptatie strategie.
VWS en gemeenten werken samen aan de bescherming van inwoners tegen perioden van hitte
en smog én tegen bovenmatige blootstelling aan uv-straling om beter voorbereid te
zijn op klimaatverandering. Het gaat hierbij zowel om langetermijn- als kortetermijnmaatregelen
die zowel betrekking hebben op de bevordering van veranderingen in het fysieke domein
als op maatregelen in het sociaal domein.
Nederland zal als gevolg van klimaatverandering steeds vaker te maken krijgen met
hittegolven, die naar verwachting ook langer zullen duren en heter zullen zijn. Hittegolven
gaan gepaard met een significante toename van zomersmog en van oversterfte en ziekte,
die we zoveel mogelijk willen beperken. Bij ziekte en oversterfte gaat het veelal
om kwetsbare mensen bij wie andere gezondheidsaandoeningen verergeren tijdens een
hitteperiode. Voor een deel kunnen we gebouwen en de leefomgeving in Nederland beter
inrichten op hitteperioden, zodat de consequenties minder erg zijn voor inwoners en
bezoekers. Daarnaast gaat het om het aanpassen van het gedrag van mensen en het bieden
van tijdelijke oplossingen voor de verlichting van hittestress. We spreken wel van
de 3G’s: gebouw, gebied en gebruiker. Een voorbeeld hiervan is vergroening in steden
door het aanleggen van meer parken of het laten groeien van planten op daken en muren.
Hiermee kun je hoge temperaturen tijdens hittegolven verlagen. Vaak zijn de wijken
waar veel kwetsbare mensen wonen ook de wijken die het minst hittebestendig zijn.
Verwacht wordt dat klimaatverandering zal bijdragen aan een grotere blootstelling
van inwoners aan uv-straling, wat het risico verhoogt op de ontwikkeling van huidkanker
in de toekomst. Ook hier zijn voor een goede aanpak zowel maatregelen nodig voor de
leefomgeving als voor het bevorderen van gezond gedrag.
We willen bereiken dat mensen die kwetsbaar zijn voor hitte geholpen worden om zo
goed mogelijk door hitteperioden heen te komen, in het bijzonder mensen die we niet
goed kunnen bereiken via het Nationale Hitteplan. Daarmee willen we oversterfte en
ziekte zoveel mogelijk voorkomen. Daarnaast willen we de bovenmatige blootstelling
aan uv-straling terugdringen om huidkanker zoveel mogelijk te voorkomen. Gemeenten
kunnen dit verwerken in hun lokaal hitteplan.
Acties gemeenten
-
• Door klimaatadaptieve maatregelen kan kwetsbaarheid als gevolg van klimaatverandering
worden voorkomen. Gemeenten coördineren de inzet van maatregelen in hun gemeente om
(kwetsbare) mensen zo goed mogelijk te beschermen tegen hitte, smog en uv-straling.
Zij maken daarover afspraken met maatschappelijke partners, zorgverzekeraars, bedrijven
en inwoners en bereiden de inzet en coördinatie van maatregelen tijdens een hitteperiode
voor. Het opstellen van een lokaal hitteplan is daarvoor een geschikt instrument.
-
• Bij besluiten over de inrichting van de fysieke leefomgeving worden maatregelen voor
de beperking van gezondheidsrisico’s tijdens hitteperioden en van bovenmatige blootstelling
aan uv-straling meegewogen, zoals de beschikbaarheid van voldoende schaduw, zonwering
en aanleggen van meer groen in de stad.
Acties VWS
-
• VWS bevordert dat (het voorkomen van) de gezondheidsgevolgen van hitte, allergieën,
infectieziekten en bovenmatige blootstelling aan uv-straling en smog een belangrijk
deel blijven van de Nationale Adaptatie Strategie en andere relevante beleidsdocumenten
voor klimaatadaptatie.
-
• VWS is opdrachtgever voor het RIVM voor het voorbereiden en activeren van het Nationaal
Hitteplan. Het RIVM doet dat in samenwerking met het KNMI. Via de GGD-en worden gemeenten
geïnformeerd over activering van het Nationaal Hitteplan, maar desgewenst kunnen gemeenten
ook direct aangesloten worden. Zij ontvangen dan signalering over verwachte hitteperioden
en actuele gezondheidskundige informatie over risico’s, risicogroepen en mogelijke
maatregelen.
-
• VWS is verantwoordelijk voor de evaluatie van het Nationale Hitteplan en monitoring
van gezondheidsgevolgen van klimaatverandering. Daarnaast bevordert/financiert VWS
onderzoek naar geschikte hittemaatregelen. VWS wordt opdrachtgever van een meerjarige
publiekscampagne om inwoners te informeren over de risico’s van bovenmatige blootstelling
aan uv-straling en adviezen voor gezond zongedrag. VWS doet dat in samenwerking met
het Zonkracht Actieplatform (ZAP).
3C. Versterken van de sociale basis
Om de gewenste beweging naar de voorkant goed te kunnen maken, is het nodig de sociale
basis te versterken. Met meer oog voor de menselijke maat en de nabijheid van ondersteuning en zorg, vanuit de leefwereld of de situatie van de inwoner, gebiedsgericht
en domeinoverstijgend. Deze versterking van de sociale basis is des te meer nodig
in onzekere tijden waar veel verandert, de sociale samenhang onder druk staat en mensen
met financiële zorgen worden geconfronteerd.
We kiezen voor een brede benadering van de sociale basis. Enerzijds heeft de sociale basis een waarde in zichzelf:
het gaat over de gemeenschap en de lokale sociale samenhang in steden, dorpen en wijken.
Anderzijds gaat het om een instrumentele benadering: een sterke sociale basis om vanuit
preventie, omkijken naar elkaar en lichte ondersteuning het beroep op gespecialiseerde
zorg voor een deel overbodig te maken, terug te dringen of te vervangen. Bij kinderen
en gezinnen heeft de sociale basis ook een pedagogische functie (it takes a village to raise a child). Dit alles vraagt om intensieve samenwerking tussen het sociale domein, wijkverpleegkundige
zorg, huisartsenzorg, jeugdgezondheidszorg en de GGZ.
Cultuurdeelname (zoals bezoek aan musea of het theater) kan hierin ook van betekenis
zijn. Het verbindt mensen met elkaar, vergroot hun veerkracht en draagt bij aan persoonlijke
ontwikkeling. De gezondheidseffecten van cultuurdeelname komen steeds meer in de belangstelling
te staan sinds de World Health Organisation deze in kaart bracht. Via het Programma Cultuurparticipatie van het Ministerie van OCW wordt cultuurdeelname
gestimuleerd voor mensen voor wie dit niet vanzelfsprekend is, waaronder ouderen en
mensen met een zorgbehoefte.
De sociale basis kan bestaan dankzij de onmisbare inzet van bij de samenleving betrokken
inwoners, vrijwilligers en mantelzorgers. Het is nodig de informele zorg te versterken,
te ondersteunen en te waarderen. Dit vraagt om erkenning van de mantelzorger en ondersteuning
op maat (zoals respijtzorg). In een wijk waar veel sociale samenhang is, is het makkelijker
elkaar te ontmoeten en hulp te vragen en te bieden. En waar dit niet het geval is,
is actieve ondersteuning noodzakelijk. Aan een mantelzorger, maar ook als vorm van
samenlevingsopbouw. Gemeenten en hun partners hebben hierin een sleutelrol om voldoende
initiatieven en ondersteuningsmogelijkheden tot stand te brengen. Als er sprake is
van psychosociale klachten (bijvoorbeeld als gevolg van eenzaamheid) waarvoor iemand
zich meldt bij de huisarts, kan deze de patiënt doorverwijzen naar een welzijnscoach
(‘Welzijn op Recept’). Deze welzijnscoach begeleidt patiënten naar laagdrempelig aanbod
in de wijk, waarbij de focus ligt op wat mensen nog kunnen en willen.
In het GALA willen we met name inzetten op de volgende doelen:
-
• Verbeteren van de mogelijkheden voor inwoners om elkaar (laagdrempelig) te ontmoeten,
zich te ontplooien (en te ontspannen) en elkaar te helpen. Met het oog op de vergrijzing
is er specifieke aandacht voor ouderen.
-
• Verbeteren van de mogelijkheden voor laagdrempelige ondersteuningsvormen (zoals zelfregie-
of zelfhulpgroepen) en voorzieningen in de sociale basis (zonder indicatie).
|
Beoogd resultaat:
Gemeenten faciliteren een sterke lokale sociale basis met een sterke sociale samenhang
en laagdrempelige toegankelijke voorzieningen waar mensen op elkaar kunnen terugvallen
en meedoen in de samenleving. Dit doen zij met behulp van het opstellen van een beleidsvisie
en uitvoeren van maatregelen.
|
De sociale basis betekent: vrij toegankelijke formele en informele activiteiten en
voorzieningen gericht op het elkaar ontmoeten en ondersteunen, ontplooien en ontspannen
die zorgen dat mensen kunnen samenleven en meedoen.
Het versterken van de sociale basis gaat over het omzien naar elkaar in de wijken,
buurten en dorpen. Maar ook over het autonoom kunnen leiden van het leven met eigen
regie en een netwerk vanuit die basis. Er is meer en betere samenwerking tussen sociaal
domein, wijkverpleegkundige zorg, huisartsenzorg, jeugdgezondheidszorg en GGZ nodig
vanuit de sociale basis. De manier waarop dit gebeurt, bijvoorbeeld voor ouderen,
is afhankelijk van de lokale situatie. Cultuurdeelname kan hierin ook van betekenis
zijn.
Met de SPUK worden aan gemeenten extra financiële middelen beschikbaar gesteld om
het sociaal netwerk en de positie van de mantelzorger verdergaand te versterken. Het
doel is om een sterke sociale basis te organiseren waarin mensen omzien naar elkaar
en hulpvragen (niet direct zorg gerelateerd) met en voor elkaar oplossen. Ook biedt
de SPUK middelen voor een doorverwijzing van de huisarts naar een welzijnscoach. Waar
nodig worden mensen naar ondersteuning in het sociaal domein geleid. Zo wordt passende
ondersteuning geboden. In paragraaf 3G, onderdeel II, zijn de randvoorwaarden en criteria
en de bestuurlijke afspraken opgenomen voor het succesvol inrichten van deze ketenaanpak
(Welzijn op recept).
Uitgangspunten sociale basis
-
• Gemeenten krijgen experimenteerruimte voor lokaal maatwerk.
-
• We gaan uit van vertrouwen en gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten, VWS
en zorgverzekeraars. En we tonen lef en durf om te veranderen, en om van elkaar te
leren, en maken daarbij gebruik van kansrijke initiatieven en experimenten
-
• We streven naar een duurzame aanpak. Dit betekent kijken naar wat (op de lange termijn)
werkt. Met de afspraken in het GALA bouwen we verder op wat er al is.
-
• We gaan uit van samenhang vanuit de sociale basis en verbinden relevante thema’s hiermee.
Daarmee waken we voor versnippering.
-
• Om te zorgen dat er lokaal een stevige basis van maatschappelijk initiatief ontstaat,
waardoor mensen met gevoelens van eenzaamheid in alle gemeenten terecht kunnen, committeren
VWS en gemeenten zich gezamenlijk aan de vijf pijlers van de lokale aanpak eenzaamheid.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten versterken nog nadrukkelijker de inzet van de sociale basis en de algemene
voorzieningen als passende laagdrempelige maatschappelijke ondersteuning.
-
• Elke gemeente heeft uiterlijk in 2024 een beleidsvisie op de sociale basis, met aandacht
voor gebiedsgerichte uitvoering. Hierin komen in ieder geval de volgende thema’s aan
de orde: sociale samenhang of samenlevingsopbouw, mantelzorg, tegengaan van eenzaamheid,
inzet en ondersteuning van vrijwilligerswerk en professionals sociaal domein. Deze
thema’s worden binnen de voorwaarden voor toekenning van de middelen verbonden aan
de lokale context en de leefomgeving.
-
• Gemeenten gaan in de periode 2023–2026 mantelzorgers extra ondersteunen bij het uitvoeren
van hun zorgtaken. Dit kan bijvoorbeeld door het verbeteren van de toegang tot regelingen
en ondersteuningsvormen. Dit kan ook door het versterken van het steunpunt mantelzorg
en het toegankelijker maken van informatie en advies. In het plan van aanpak dat gemeenten
in moeten dienen voor de aanvraag van de SPUK wordt dit per gemeente concreet uitgewerkt.
-
• Gemeenten werken aan het versterken en doorontwikkelen van hun respijtzorgaanbod om
in samenspraak met de mantelzorgers in de periode 2023–2026 het respijtzorgaanbod
beter aan te laten sluiten op de vraag en behoefte van de mantelzorgers. In het plan
van aanpak dat gemeenten in moeten dienen voor de aanvraag van de SPUK wordt dit concreet
uitgewerkt.
-
• Gemeenten gaan in regionaal verband via de samenwerkingsagenda actief de dialoog aan
met zorgverzekeraars en zorgkantoren over een domeinoverstijgend aanbod van zwaardere
vormen van respijtzorg om waar passend een aantal pilots te kunnen starten. De resultaten
van deze pilots worden benut voor verder beleid.
-
• Gemeenten zetten in op een lokale aanpak eenzaamheid langs de vijf pijlers: bestuurlijk
commitment, een sterk netwerk creëren, mensen met gevoelens van eenzaamheid zelf betrekken,
aan een duurzame aanpak werken en monitoring en evaluatie organiseren.
Acties VWS
-
• Het Ministerie van VWS faciliteert een brede verkenning naar de waarde van de sociale
basis en de aansluiting op de versterking van de lokale beweging naar de ‘voorkant’.
Gemeenten, mantelzorgers, vrijwilligers, welzijnswerkers en andere relevante actoren
worden actief uitgenodigd om zich hierbij aan te sluiten.
-
• Op basis van de brief ‘mantelzorg en informele zorg’ stelt het Ministerie van VWS
een uitvoeringsagenda mantelzorg op. Gemeenten, mantelzorgers, vrijwilligers, cliënten
en zorgaanbieders worden actief betrokken bij de totstandkoming hiervan. De uitvoeringsagenda
is in het eerste kwartaal van 2023 gereed. De afspraken die in deze agenda worden
gemaakt gebruiken gemeenten in de vormgeving van het lokale beleid en bij het opstellen
van het plan van aanpak voor de SPUK.
-
• Het Ministerie van VWS onderzoekt samen met partners of en op welke wijze het mogelijk
is de meer complexe respijtvormen op indicatie op te zetten. Beoogd wordt om regionale
respijtzorgconsulenten aan te stellen.
-
• Het Ministerie van VWS verkent met het Ministerie van SZW wat er mogelijk is om de
inzetbaarheid op de arbeidsmarkt in combinatie met het beroep op mantelzorg toekomstbestendig
te maken of te houden. Werkgevers en mantelzorgers worden betrokken bij deze verkenning.
-
• Het Ministerie van VWS onderzoekt met het Ministerie van OCW wat nodig is om scholen
te ondersteunen in de maatschappelijke bewustwording aangaande de inzet van jonge
mantelzorgers, het vroegtijdig ‘signaleren’ van jonge mantelzorgers en hen waar nodig
hierbij preventief te ondersteunen.
-
• VWS faciliteert op basis van de behoefte de lokale versterking van de sociale basis.
Bijvoorbeeld met een ondersteuningsprogramma (gekoppeld aan de eerste actie).
-
• Voor de aanpak eenzaamheid biedt VWS aan gemeenten ondersteuning met adviseurs, een
toolkit, inspiratiesessies en financiële middelen.
-
• Wat betreft de cultuurdeelname ondersteunt het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie
en Amateurkunst (LKCA) gemeenten met kennis over effectieve samenwerking tussen het
cultureel en sociaal domein. Via de SPUK kunnen gemeenten een bijdrage ontvangen voor
het inzetten van een buurtsport- en cultuurcoach.
3D. Een gezonde leefstijl
Ongezond gedrag (in een ongezonde leefomgeving) is verantwoordelijk voor bijna 20
procent van de ziektelast. Daarom is het van belang om gezond gedrag en gezonde keuzes
te stimuleren vanuit een integrale aanpak.
Met het Nationaal Preventieakkoord gericht op het stoppen met roken, terugdringen
van problematisch alcoholgebruik en tegengaan van overgewicht zijn belangrijke ambities
gesteld en afspraken gemaakt. In het Regeerakkoord is afgesproken dat de doelen van
het Nationaal Preventieakkoord leidend blijven, met een focus op de jeugd door sport,
voeding en bewegen. De recente cijfers over roken, overgewicht, alcoholgebruik, bewegen
en mentale gezondheid onder volwassenen en kinderen onderstrepen de urgentie om blijvend
in te zetten op de doelen van het Nationaal Preventieakkoord en het bevorderen van een integrale aanpak van een gezonde leefstijl in een gezonde
leefomgeving. Van de Nederlanders van 18 jaar en ouder rookt 20,6%, heeft 50% overgewicht
en 14% obesitas, en drinkt 7,3% overmatig alcohol in 2021.
Er wordt extra ingezet op bewegen. Meer bewegen in het dagelijks leven en minder zitten
levert voor alle lagen van de bevolking, voor alle leeftijden en voor verschillende
gezondheidsproblemen winst op: zowel voor fysieke problemen (overgewicht, valpreventie)
als voor de mentale gezondheid.
Onder het voorzitterschap van Carl Verheijen is in 2022 de Beweegalliantie gestart.
Met de Beweegalliantie kan er meer maatschappelijke aandacht en actie voor bewegen
komen. De focus van de Beweegalliantie ligt op betere samenwerking tussen departementen,
alliantiepartners en lokale initiatieven en de rol die de leefomgeving, mobiliteit,
het werk en de verbinding met de zorgsector hierbij spelen.
Daarnaast wordt er extra ingezet op het integreren van een gezonde leefstijl als (onderdeel
van) de curatieve behandeling bij leefstijl-gerelateerde aandoeningen. Dit wordt gedaan
door het financieren van een brede leefstijlcoalitie in het veld. Deze leefstijlcoalitie
gaat zich o.a. in zetten op onderzoek, richtlijnen, onderwijs, patiënten, bekostiging
en implementatie (IZA-afspraak). Ook hierbij wordt verbinding met gemeenten gelegd
en is er een relatie met de Beweegalliantie.
De afspraken uit het Nationaal Preventieakkoord worden onder deze actieagenda voortgezet
en waar nodig aangescherpt waar het gaat over de rol van gemeenten, VWS, zorgverzekeraars
en de onderlinge samenwerking. Veel gemeenten hebben een lokaal preventieakkoord afgesloten
met publieke en private partners. Met de afspraken in het GALA kan nadere uitvoering
worden gegeven aan enkele specifieke onderwerpen uit het preventieakkoord.
Doelen van het Nationaal Preventieakkoord.
-
–
Een rookvrije generatie in 2040 waarbij kinderen en zwangere vrouwen niet meer roken
en niet meer dan 5% van volwassenen rookt (nu 20%);
-
–
38% van de Nederlanders heeft in 2040 overgewicht ipv de verwachte 62% in 2040 (bedraagt
nu 50%);
-
–
De Nederlandse bevolking eet en drinkt op een wijze die bijdraagt aan een gezond gewicht
en een gezond voedingspatroon, met de Schijf van Vijf als criterium;
-
–
75% van de Nederlandse bevolking voldoet aan de Beweegrichtlijn in 2040;
-
–
Een daling van het aantal jongeren dat ooit alcohol heeft gedronken van 45% naar 25%,
een daling van het aantal zwangeren dat drinkt van 8,9% naar 4% en een daling van
het overmatig en zwaar gebruik van alcohol van 8,9% naar 5%;
-
–
80% van de Nederlanders van 12 jaar en ouder kent de belangrijke (gezondheids)effecten
van alcoholgebruik;
-
–
100% naleving van de leeftijdsgrens in 2030 (in 2020:38%).
Overgewicht
|
Beoogd resultaat:
– Voor kinderen en volwassenen met overgewicht of obesitas is passende ondersteuning,
begeleiding en zorg toegankelijk.
– In 2025 hebben alle gemeenten een netwerkaanpak voor kinderen met obesitas.
– Er zijn samenwerkingsafspraken tussen gemeenten, zorgverzekeraars en zorgaanbieders
gemaakt.
|
Diverse maatregelen uit het Nationaal Preventieakkoord zijn gericht op het voorkómen
van overgewicht. Ook is het belangrijk dat de mensen die overgewicht of obesitas hebben
de juiste zorg en ondersteuning krijgen. Een ongezonde leefstijl speelt vaak een rol
bij het ontstaan van overgewicht, maar er zijn meerdere factoren die afvallen kunnen
tegenwerken en het overgewicht daarmee in stand houden. Het kan hierbij gaan om factoren
op het (maatschappelijk) sociale vlak, zoals stress en financiële schulden, maar ook
medische of biologische factoren. Daarom is voor succesvol overgewichtbeleid een goede
verbinding nodig tussen het zorg- en sociaal domein. De gecombineerde leefstijl interventie
voor volwassenen met overgewicht en obesitas (GLI) en het Landelijk model Ketenaanpak
voor kinderen met overgewicht en obesitas zijn ontwikkeld vanuit dit uitgangspunt.
Aanpak overgewicht en obesitas kinderen
Het Zorginstituut Nederland (ZINL) heeft geduid welke onderdelen van de zorg en ondersteuning
voor kinderen tot 18 jaar met overgewicht en obesitas onder verzekerde zorg vallen. Het ZINL heeft zich daarbij o.a. gebaseerd op het Landelijke model Ketenaanpak voor
kinderen met overgewicht en obesitas. Niet alle onderdelen van het Landelijke model
Ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas vallen onder verzekerde zorg.
Voor een goed werkende ketenaanpak dient er minimaal aanbod in het sociaal domein
te zijn in de volgende categorieën: schuldhulpverlening, opvoedondersteuning, sport-
en beweegaanbod, activiteiten op het gebied van gezonde voeding en activiteiten op
sociaal-emotionele ontwikkeling. Het beschikbaar stellen van dit aanbod valt grotendeels
onder de verantwoordelijkheid van gemeenten. De uitdaging bij het implementeren van
een ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas zit vooral in het samenbrengen
van alle onderdelen tot een werkende ketenaanpak. Er kan hiervoor gebruik gemaakt
worden van de ervaringen die opgedaan zijn bij de diverse experimenten in het land
(Limburg, Amsterdam, Arnhem).
In actieagenda 3G, onderdeel II, zijn de randvoorwaarden, criteria en bestuurlijke
afspraken opgenomen voor het succesvol inrichten van deze ketenaanpakken. Deze afspraken
sluiten aan bij de afspraken in het IZA. Wat betreft de ketenaanpak overgewicht en
obesitas bij kinderen staat in het IZA opgenomen dat zorgverzekeraars en gemeenten
uiterlijk op 1 januari 2024 in elke regio starten met het toegankelijk maken van de
ketenaanpak in meerdere gemeenten. In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken
dat uiterlijk 2030 alle gemeenten een ketenaanpak hebben staan. Met de afspraken in
dit akkoord en de beschikbare middelen voor gemeenten om werk te maken van deze ketenaanpak,
is de verwachting dat de ambitie uit het Nationaal Preventieakkoord eerder behaald
kan worden.
Acties gemeenten en VWS
-
• Gemeenten en VWS zetten zich in om interventies die bijdragen aan een gezonde omgeving
voor kinderen en jongeren landelijk en lokaal te stimuleren;
-
• Er wordt onder meer gewerkt aan een gezonde schoolomgeving, een gezonde sportomgeving,
een gezonde buurt en wijk, gezonde vrije tijdsomgeving en een gezonde digitale omgeving.
Dit gebeurt via interventies en aanpakken zoals: de JOGG-aanpak, Gezonde School, Gezonde
Kinderopvang, Gezonde Buurten, Team:Fit, Gezond UIT. De gemaakte afspraken uit het
NPA vormen hiervoor het uitgangspunt.
-
• Voor de uitvoering van de ketenaanpak kinderen met overgewicht en obesitas zijn middelen
beschikbaar via de SPUK. De bijbehorende voorwaarden zijn opgenomen in hoofdstuk 3G,
onderdeel II.
Gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) – programma’s
Volwassenen met overgewicht en obesitas kunnen gebruik maken van een GLI. Een GLI-programma
is een leefstijlprogramma voor mensen met overgewicht zoals vergoed onder de Zvw. Regelmatig bewegen is belangrijk voor een effectieve aanpak. De gemeente kan een
rol spelen bij het aanbieden danwel toeleiden naar dit beweegaanbod. Een persoon met
overgewicht/obesitas kan echter ook andere problemen hebben die eerst of parallel
moeten worden geadresseerd, zoals schulden of eenzaamheid. Een goede aansluiting vanuit
het brede gemeentelijk domein op het aanbod van de GLI-programma’s is daarom belangrijk.
Acties gemeenten en VWS
-
• De rijksoverheid financiert het Centrum Gezond Leven van het RIVM. Gemeenten kunnen
hier terecht voor kennis en ondersteuning over GLI-programma’s.
-
• Voor de inbedding van GLI-programma’s voor volwassenen zijn middelen beschikbaar via
de SPUK. De bijbehorende voorwaarden zijn opgenomen in paragraaf 3G, onderdeel II.
Voorkomen en vroegsignalering van middelengebruik (roken, alcohol en drugs)
|
Beoogd resultaat:
– Er wordt actief ingezet op het voorkomen van het gebruik van alcohol, tabak en drugs
door jongeren.
– Er is netwerksamenwerking voor vroegsignalering alcoholproblematiek
|
Er wordt gewerkt aan de volgende doelen:
-
– Effectieve lokale drugspreventie
-
– Voorkomen van middelengebruik onder jongeren
-
– Leeftijdsgrens op alcohol
-
– Vroegsignalering alcoholproblematiek
-
– Terugdringen van roken
Dat wordt gedaan aan de hand van hieronder beschreven maatregelen.
Effectieve lokale drugspreventie
Het verschil in de populariteit van bepaalde drugs tussen verschillende gemeenten
is groot. Gemeenten kunnen dan ook veel doen om gericht op lokaal niveau drugsgebruik
tegen te gaan. Daarnaast is de verantwoordelijkheid voor het preventie-onderwijs op
scholen lokaal belegd. Gemeenten kunnen een belangrijke rol spelen in het zorgen voor
wetenschappelijk bewezen effectieve drugspreventie op lokale scholen.
Acties gemeenten
Acties VWS
Voorkomen van middelengebruik onder jongeren
Vroeg beginnen met preventie is noodzakelijk zo blijkt uit de cijfers over de leefstijl
en gezondheid van jongeren. Zo zijn er nog steeds veel jongeren die op jonge leeftijd
beginnen met alcohol drinken, drugs gebruiken of roken.
Met de aanpak Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO) kunnen gemeenten op een effectieve
manier het gebruik van alcohol, tabak en drugs door jongeren voorkomen en het welbevinden
van jongeren verbeteren. Dit kan ook leiden tot minder schoolverzuim en minder druk
op de jeugdgezondheidszorg en de jeugdzorg. Met OKO werkt iedereen in de gemeente
samen aan het vormen van de positieve leefomgeving voor jongeren: thuis (gezin), op
school, in de vriendenkring (peergroep) en in de vrije tijd. In elk van deze vier
leefomgevingen versterken samenwerkingspartijen de beschermende factoren, pakken ze
de risicofactoren aan en bouwen aan een gemeenschap rond de opgroeiende jongeren.
Samen doorlopen zij iedere twee jaar de aanpak van OKO; van monitoring naar dialoog,
beleidsvorming en uitvoering, met als doel op de lange termijn een gezonde en gelukkige
generatie op te laten groeien. Door de datagestuurde werkwijze kan het programma regelmatig
bijgestuurd worden. OKO is een Nederlandse aanpak gebaseerd op het succesvolle IJslandse
preventiemodel. In IJsland is het gelukt om in twintig jaar tijd een enorme afname
in het middelengebruik onder jongeren te realiseren.
Acties gemeenten
-
– Gemeenten zetten een samenwerkingsverband op met relevante stakeholders waaronder
in elk geval de GGD en de verslavingszorg, stellen een projectleider aan voor het
projectmanagement, voeren de tweejaarlijkse jeugdgezondheidsmonitor uit en zetten
effectieve interventies in om de gestelde doelen te bereiken.
Acties VWS
-
– VWS subsidieert het Trimbos instituut voor het delen en verzamelen van kennis over
OKO.
-
– VWS stelt met de SPUK financiële middelen beschikbaar aan gemeenten. Deze middelen
mogen ingezet worden voor:
-
○ Het aanstellen van een projectleider voor het projectmanagement (planning, coördinatie
en budgettering) voor het opzetten en uitvoeren van het programma Opgroeien in een
Kansrijke Omgeving en/of het programma Vroegsignalering Alcoholproblematiek;
-
○ Monitoring van de lokale uitvoering en bijdrage van informatie aan landelijke monitor;
-
○ Het uitvoeren van interventies, waarbij zoveel mogelijk gebruik gemaakt wordt van
interventies uit de databank van het Centrum Gezond Leven van het RIVM.
Leeftijdsgrens op verkoop van alcohol
Met de leeftijdsgrens van 18 jaar voor de verkoop van alcohol heeft het Rijk in 2014
een belangrijke norm gesteld voor het gebruik van deze middelen. Een leeftijdsgrens
is, samen met andere preventieve activiteiten, een essentieel sluitstuk bij het voorkomen
van middelengebruik. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het toezicht en de handhaving
van de leeftijdsgrens op alcohol door verstrekkers. Met de Alcoholwet is er ook een verbod op wederverstrekking geïntroduceerd. Ook hebben gemeenten een
aantal nieuwe bevoegdheden gekregen, onder meer om overlast gebieden aan te wijzen.
Recente cijfers over naleving laten zien dat jongeren nog steeds gemakkelijk aan alcohol
kunnen komen. Om effectief toezicht op en naleving van de leeftijdsgrens te stimuleren
zijn de afgelopen jaren diverse instrumenten ontwikkeld, zoals een handreiking en
een blauwdruk voor een Preventie en Handhavingsplan voor gemeenten en pilots uitgevoerd.
Komende jaren moet deze inzet tot meer resultaat leiden, conform de afspraken uit
het Nationaal Preventieakkoord.
Acties VWS
-
– VWS laat onderzoek doen naar het toezicht en de handhaving bij gemeenten.
-
– VWS zorgt voor de verdere verspreiding van instrumenten ter ondersteuning van het
toezicht en de handhaving.
-
– VWS blijft onderzoek doen naar de naleving van de leeftijdsgrens.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten zijn zich bewust van het belang van toezicht op en naleving van de leeftijdsgrens
en spannen zich in voor een zo goed mogelijke uitvoering van de beginselplicht tot
handhaving en het optimaliseren van het bereik van de handhaving;
-
• Gemeenten kunnen hierbij gebruik maken van de ontwikkelde kennis en expertise van
het Trimbos-instituut. Bovendien kunnen gemeenten de bestaande onderlinge samenwerkingsvormen
bestendigen en eventueel uitbreiden.
Vroegsignalering alcoholproblematiek
Er wordt preventief veel bereikt door mensen met een (beginnend) alcoholprobleem tijdig
te herkennen en snel effectieve hulp te bieden. Zo kan (ernstig) problematisch alcoholgebruik
voorkomen worden. Het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek (SVA)
heeft hiervoor verschillende laagdrempelige tools ontwikkeld die mensen uit verschillende
doelgroepen (zoals jongeren, ouderen, zwangere vrouwen) kunnen helpen bij het signaleren
en erkennen van problemen met hun alcoholgebruik. Met dit programma wordt een lokaal
samenwerkingsverband opgezet en het gebruik van effectieve interventies voor vroegsignalering
gestimuleerd. Door het betrekken van professionals, vrijwilligers en naasten kan het
makkelijker worden om problemen adequaat te signaleren, hulp te bieden of door te
verwijzen naar de juiste hulp. Op deze manier kan voorkomen worden dat mensen uitvallen,
ziek worden en niet meer mee kunnen doen in de maatschappij.
Acties gemeenten
-
– Gemeenten zetten een netwerksamenwerking op met relevante partijen om een aanpak voor
vroegsignalering uit te voeren, waaronder in elk geval de GGD en de verslavingszorg.
Daarvoor wijst de gemeente een projectleider aan, voert monitoringsactiviteiten uit
en maakt een plan van aanpak met partners.
Acties VWS
-
– VWS stelt financiële middelen beschikbaar aan gemeenten voor de uitvoering van bovengenoemde
afspraken met de Regeling SPUK.
-
– VWS subsidieert Trimbos om de kennis op het gebeid van alcoholpreventie etc. op peil
te houden. Gemeenten kunnen hiervan gebruik maken.
Terugdringen van roken
Om het doel van een rookvrije generatie te halen is het belangrijk dat extra ingezet
wordt op het terugdringen van roken.
Acties gemeenten
-
– Gemeenten nemen de rookvrije generatie met concrete doelen en activiteiten op in een
lokaal preventieakkoord of hun eigen Nota Gezondheidsbeleid. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld
het invoeren van rookvrije omgevingen stimuleren, het op wijkniveau stoppen met roken
ondersteunen en maatschappelijke organisaties zoals kinderboerderijen, beheerde speeltuinen,
speelplekken, zwembaden, scoutinggroepen en sportverenigingen stimuleren om rookvrij
beleid te voeren. Het Nationaal Preventieakkoord is hierbij een belangrijke leidraad.
Acties VWS
Acties zorgverzekeraars
Sport en beweegparticipatie
|
Beoogd resultaat:
– Gemeenten zetten lokaal extra in op de verbinding tussen sport & bewegen, cultuur,
gezondheid & preventie en de sociale basis.
– Zo veel mogelijk Nederlanders bereiken met het sport- en beweegaanbod, met als doel
sporten en bewegen een vanzelfsprekend onderdeel uit te laten maken van het leven
van iedere Nederlander.
|
Het Rijksbeleid richt zich steeds meer op de verbinding tussen sport& bewegen, cultuur,
gezondheid & preventie en de sociale basis. Sport, bewegen en cultuur is goed voor
de fysieke en mentale gezondheid, stimuleert ontmoetingen tussen mensen en is ook
nog leuk om te doen. Sport en bewegen is altijd een autonome taak van gemeenten geweest.
Sportparticipatie en cultuur
Om het beoogde resultaat te realiseren is het van belang ook lokaal integraler te
kunnen werken. De buurtsport- en cultuurcoaches werken al jaren op het snijvlak van
sport, bewegen en andere domeinen (zorg, onderwijs, welzijn en cultuur). Cultuurdeelname
verbindt mensen met elkaar, vergroot hun veerkracht en draagt bij aan persoonlijke
ontwikkeling. Het Nationaal Sportakkoord en de lokale sportakkoorden hebben gestimuleerd
dat er lokaal samengewerkt wordt tussen verschillende domeinen en lokale partners.
Het Nationaal Sportakkoord II maakt naast het GALA specifieke en aanvullende afspraken
voor het bereiken van de ambities uit dat akkoord.
Bewegen
Op dit moment beweegt meer dan de helft van de Nederlanders te weinig. Om bij te dragen
aan een gezonde samenleving streven we er naar dat sporten en bewegen in 2040 een
vanzelfsprekend onderdeel is van het leven van iedere Nederlander. Sport en bewegen
is tegelijkertijd ook belangrijk in het bereiken van andere maatschappelijke doelen.
Zoals de bijdrage die het kan leveren bij het tegengaan van kansenongelijkheid en
eenzaamheid, de mentale gezondheid, valpreventie, stoppen met roken en overgewicht.
Om bewegen in het dagelijks leven verder te stimuleren, is VWS – onder de vlag van
het Preventieakkoord – de Beweegalliantie gestart. In de alliantie gaat VWS met andere
departementen en maatschappelijke organisaties aan de slag met het formuleren van
ambities en doelstellingen en het maken van afspraken over acties en initiatieven
die bijdragen aan de doelstelling dat in 2040 75% van de Nederlanders aan de beweegrichtlijnen
voldoet. Uitwisseling van kennis en samenwerking tussen verschillende alliantiepartners
is hierbij van groot belang. Naast landelijke acties en initiatieven moet de echte
slag op lokaal niveau worden gemaakt. Een aantal gemeenten participeert ook al in
de alliantie.
Acties gemeenten
We verwachten dat gemeenten bij de uitwerking van hun beleidsplannen over preventieve
gezondheid op lokaal niveau ook nadrukkelijk inzetten op het stimuleren van bewegen
en het wegnemen van obstakels. Het gaat hierbij om:
-
– De verschillende coördinatoren voor het Sportakkoord II, GALA, IZA en lokale preventie
akkoorden en andere programma’s in verbinding met elkaar brengen, waar mogelijk in
een vast kernteam.
-
– Het maken van de verbinding tussen sport, cultuur & bewegen, gezondheid & preventie
en sociale basis binnen de soms daartoe al bestaande samenwerkingsverbanden (zoals
bij de aanpak van de mentale gezondheid, één tegen eenzaamheid, leefomgeving, valpreventie,
stoppen met roken, overgewicht en lokale preventie akkoorden) en hierbij aandacht
hebben voor de aansluiting van beweegpartijen bij de relevante samenwerkingsverbanden
en het wegnemen van eventuele obstakels om meer te gaan bewegen.
-
– Een laagdrempelig ondersteuningsaanbod om meer te bewegen in het dagelijks leven en
hierbij de functionarissen vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties (zoals de buurtsport-
en cultuurcoaches) te benutten die het sport-, beweeg- en cultuuraanbod versterken
en mensen naar aanbod toe te leiden.
-
– Bij de inrichting van de fysieke leefomgeving ook rekening houden met voldoende mogelijkheden
tot laagdrempelig en dichtbij bewegen in de buurt.
-
– Zorgen voor een vindbaar aanbod van beweegprogramma’s voor diverse doelgroepen.
-
– Bijdrage aan het verder ontwikkelen van beweegprogramma’s en (kansrijke) interventies
door ervaringen met de implementatie terug te koppelen aan de interventie eigenaar
of de GGD.
-
– Aansluiten bij (initiatieven en acties van) de Beweegalliantie om gezamenlijk een
bijdrage te leveren aan het in beweging brengen van meer Nederlanders. De Beweegalliantie
verbindt het veld, jaagt initiatieven aan en haalt obstakels weg.
Acties VWS
-
– VWS stelt financiële middelen beschikbaar aan gemeenten voor de uitvoering van de
afspraken zoals verwoord in het Sportakkoord II met de Regeling SPUK.
-
– VWS stelt extra middelen beschikbaar voor de Brede Regeling Combinatiefuncties. Hiermee
worden ook middelen beschikbaar gesteld voor de inzet van een Sport-Preventie coördinator
die de verbinding kan leggen tussen Sportakkoord II, GALA en eventuele andere rijksprogramma’s
zoals School en Omgeving, Maatschappelijke Diensttijd en Leefbaarheid en Veiligheid.
-
– Met de recent gestarte Beweegalliantie werkt VWS samen met andere departementen en
maatschappelijke organisaties aan afspraken over acties en interventies die gaan bijdragen
de doelstelling dat 75% van de Nederlanders in 2040 aan de beweegrichtlijnen voldoet.
-
– VWS subsidieert Vereniging Sport en Gemeenten en Kenniscentrum Sport en Bewegen om
de kennis op het gebied van sport en bewegen op peil te houden. Gemeenten kunnen hiervan
gebruik maken.
3E. Versterking mentale weerbaarheid en mentale gezondheid
Mentale gezondheid en weerbaarheid zijn belangrijke voorwaarden om gezond te leven
en gezond op te groeien. Er bestaan al langer zorgen over de mentale gezondheid van
de Nederlandse bevolking; zo noemt de Volksgezondheidstoekomstverkenning 2020 dit
een van de grootste gezondheidsrisico’s voor de toekomst. Mensen met een goede mentale gezondheid hebben een 15 tot 20 jaar langere levensverwachting
dan mensen met een slechte mentale gezondheid, onder meer omdat mensen met een goede
mentale gezondheid sneller herstellen van lichamelijke ziekten. Daarmee is er een
intrinsieke, maatschappelijk en economische waarde ontstaan om in te zetten op mentale
gezondheidsbevordering.
De rijksoverheid zet zich onder meer via de aanpak ‘Mentale gezondheid: van ons allemaal’
samen met gemeenten, de doelgroep en stakeholders in voor een mentaal gezond Nederland.
Daarbij is met name aandacht voor jongeren en jongvolwassenen, werkenden en inwoners
in een kwetsbare sociaal-economische positie. Het streven is om de mentale gezondheid
bij mensen te versterken, ervoor zorgen dat iedereen mee kan blijven doen en de maatschappelijke
kosten en sociale impact van mentale gezondheidsklachten te verminderen. Samen met
de doelgroep zelf en de partners uit het veld – waaronder gemeenten – gaat VWS de
drie doelen van de aanpak mentale gezondheid die ook onderdeel zijn van het GALA de
komende periode verder uitwerken en concretiseren. Dit vanuit het perspectief dat
de doelen op lokaal niveau uitgevoerd moeten worden. Beoogd resultaat hiervan zijn
handvatten waarmee inwoners van Nederland aan de slag kunnen met hun mentale gezondheid
en oog kunnen hebben voor de mentale gezondheid van anderen. In dit akkoord stimuleren
we gemeenten om het beleid voor mentale gezondheidsbevordering samen met hun partners
en inwoners verder uit te werken. Het inzetten van erkende en/of kansrijke interventies
passend bij de leefomgeving en de lokale situatie staan daarbij centraal.
|
Beoogd resultaat:
Gemeenten integreren mentale gezondheid in hun bredere gezondheidsaanpak / preventie
aanpak, waardoor:
– Het voor alle inwoners van Nederland gebruikelijker is om te praten over hun mentale
gezondheid. Onder meer door cultuur.
– Alle inwoners van Nederland beter weten waar ze binnen hun gemeenten laagdrempelige
ondersteuning kunnen vinden.
– Alle inwoners van Nederland weten welke handvatten er zijn om met hun mentale gezondheid
aan de slag te gaan.
|
De integrale en lokale inzet door gemeenten op het thema mentale gezondheid is relatief
nieuw. Veel gemeenten hebben dit thema mede vanwege de urgentie toegevoegd aan het
lokaal preventieakkoord. Uit het onderzoek van het Trimbos-instituut, het RIVM en
de GGD GHOR Nederland naar erkende interventies blijkt dat de structuur die voor preventie
lokaal is opgebouwd, kan dienen als basis voor de inzet op mentale gezondheid. Denk
bijvoorbeeld aan het meenemen van mentale gezondheid als thema binnen de Gezonde School-aanpak.
Daarom geven we een impuls aan wat er bijvoorbeeld via de lokale preventieakkoorden
al is neergezet.
Acties gemeenten
-
– Gemeenten ontwikkelen beleid op het gebied van mentale gezondheid binnen hun lokale
gezondheidsbeleid door gebruik te maken van kansrijke en/of effectieve interventies
voor mentale gezondheidsbevordering. Daarnaast sluiten ze aan bij de landelijke aanpak
‘Mentale Gezondheid: van ons allemaal’. Het begrippenkader mentale gezondheid van
het Trimbos-instituut en RIVM, zoals ook gebruikt in de landelijke aanpak, is leidend
voor de invulling en uitwerking van het lokale beleid. Daarbij worden er kansrijke interventies ingezet, gebaseerd op de factsheet van
het RIVM, Trimbos-instituut en GGD GHOR NL.
-
– Gemeenten zetten in op het versterken van de mentale gezondheid van hun inwoners en
het bieden van laagdrempelige ondersteuning waar gewenst. Gemeenten besteden bij de
uitwerking van hun beleidsplannen aandacht aan het perspectief van mentale gezondheid
en maken de verbinding vanuit andere (bestaande) gezondheidsprogramma’s met mentale
gezondheid (mental health in all policies). Er wordt gewerkt vanuit de levensloopbenadering
(zoals de in de landelijke aanpak opgenomen leefomgevingen school, buurt, werk en
online).
-
– Gemeenten dragen zorg voor een goed sluitende (en laagdrempelige) ondersteuning afgestemd
op de behoefte van de eigen inwoners. In het bijzonder wordt gekeken naar de groepen
jongeren (12–27 jaar) en mensen in een kwetsbare positie (waaronder kwetsbare ouderen
en inwoners met een lage sociaal-economische status).
-
– Gemeenten zetten in op samenwerkingsverbanden met goede samenwerkingsafspraken over
domeinen heen. Dit kan bijvoorbeeld via de bestaande lokale preventieakkoorden. De
samenwerking is mede publiek-privaat ingericht.
-
– Gemeenten dragen bij aan het verbeteren van de samenwerking tussen het sociaal domein,
de huisartsenzorg en de GGZ door het versterken van de sociale basis en het mee helpen
inrichten van mentale gezondheidscentra in de regio (conform afspraken in het Integraal
Zorgakkoord).
Acties VWS
-
– VWS faciliteert en ondersteunt gemeenten vanuit de landelijke aanpak ‘Mentale gezondheid:
van ons allemaal’. Vanuit deze aanpak stimuleert VWS gemeenten om onder meer:
-
○ In te zetten op beweegactiviteiten, cultuur en andere gezonde activiteiten in de buurt
gericht op ontmoeting en zingeving;
-
○ Aan de slag te gaan om sporten en bewegen voor ouderen te combineren en zo eenzaamheid
tegen te gaan (i.s.m. programma Eén tegen Eenzaamheid);
-
○ In te zetten op het versterken van de sociale en pedagogische basis ter ondersteuning
van de mentale gezondheid van jonge mensen.
-
– Vanuit het Meerjarenprogramma depressiepreventie worden ketenaanpakken ontwikkeld
voor de risicogroepen mantelzorgers, chronisch zieken en patiënten in de huisartsenpraktijk
waar ook gemeenten op in kunnen zetten.
-
– VWS stelt financiële middelen beschikbaar aan gemeenten voor de uitvoering van bovengenoemde
afspraken met de Regeling SPUK. Voor wat betreft de laatstgenoemde actie van gemeenten,
wordt verwezen naar de financiële afspraken die zijn gemaakt binnen het IZA.
-
– VWS stelt kennis beschikbaar aan gemeenten ter ondersteuning van het lokale beleid.
Acties zorgverzekeraars
-
– In het IZA zijn integrale afspraken gemaakt om de toegankelijkheid, betaalbaarheid
en kwaliteit van de zorg te verbeteren. Ook zijn enkele specifieke afspraken gemaakt
om de samenwerking tussen het sociaal domein, de huisartsenzorg en de GGZ te verbeteren.
Onder andere door het versterken van de sociale basis en het opzetten van mentale
gezondheidscentra waar, in samenwerking met gemeenten en vertegenwoordigers van het
sociaal domein, verkennende gesprekken worden gevoerd op verwijzing van de huisarts.
Deze afspraken worden de komende maanden verder uitgewerkt met zorgverzekeraars, zorgaanbieders,
VNG, gemeenten en patiëntenorganisaties.
3F. Vitaal ouder worden
Iedereen wil oud worden, maar niemand wil oud zijn. Een op de vijf Nederlanders is
nu boven de 65 jaar. Dat gaat in 2040 naar één op de vier Nederlanders. Bovendien
leven we langer en hebben we soms te maken met een combinatie van chronische ziekten.
Het is een groot goed dat ook ouderen met een combinatie van chronische aandoeningen
een goede kwaliteit van leven kunnen behouden. Tegelijkertijd neemt de zorgvraag extra
toe.
Vanwege het groeiend aantal ouderen met een zorgvraag, staat de zorg onder druk op
verschillende plekken: de Wmo voor gemeenten; de eerste lijn en medisch specialistische zorg; en de verpleeg(huis)zorg.
De mogelijkheden om aan de toenemende vraag te voldoen nemen juist af (door bijvoorbeeld
kostenstijging en vergrijzing van de beroepsbevolking).
Belangrijk is dat mensen ook bij het vorderen van de leeftijd zo lang mogelijk vitaal
blijven. Vitaal ouder worden gaat over lichamelijke vitaliteit, waar voldoende bewegen
en goede voeding aan bijdragen. Maar ook over vitaal blijven op sociaal en mentaal
gebied, met een sociaal netwerk waar je deel van uitmaakt en door activiteiten te
ondernemen waardoor je je zinvol voelt. Het gaat erom dat mensen, samen met hun naasten,
in regie blijven over hun eigen leven. Om bij die eigen regie te helpen, moeten we
de ondersteuning en zorg anders gaan organiseren. Daarbij is het belangrijk om in
het bijzonder aandacht te hebben voor ouderen met een migratieachtergrond en ouderen
met een lage sociaal-economische status. Ook is het belangrijk om ons richten op wat
ouderen willen, zodat de kwaliteit van leven van alle ouderen geborgd is. Tot het
eind.
Samen Vitaal Ouder Worden is de eerste actielijn en belangrijke pijler van het WOZO programma. Binnen deze
actielijn wordt ten eerste ingezet op het versterken van de eigen regie van ouderen,
omzien naar elkaar en passende ondersteuning als dat nodig is. Ten tweede wordt ingezet
op een communicatieaanpak om mensen te stimuleren dat ze zich tijdig voorbereiden
op ouder worden en op kennisontwikkeling over reablement. Ten derde wordt ingezet
op een stimuleringsregeling gericht op het samen wonen tussen jong en oud. Als laatste
wordt binnen deze actielijn ingezet op de versterking van vrijwillige inzet middels
een vervolg van het programma ’Samen Ouder Worden’. Het WOZO-programma zet een brede
maatschappelijke beweging in gang die een omslag wil maken in de organisatie van ondersteuning
en zorg en zich daarnaast aanpast op de veranderde voorkeuren van ouderen en daarmee
de financiële en personele houdbaarheid bevordert.
In de Nationale Dementiestrategie is vitaliteit en het langer meedoen van mensen met
dementie een belangrijk speerpunt. Dit valt onder het thema ‘mensen met dementie tellen
mee’. Hierbij wordt ingezet op het versterken van het aanbod van zinvolle dagactiviteiten.
Daarbij draagt een gezonde leefstijl bij aan het verkleinen van de kans op dementie.
De afspraken die in het kader van GALA worden gemaakt, richten zich op preventie en
vullen vanuit die invalshoek de afspraken uit het WOZO-programma en de Nationale Dementiestrategie
aan. Ook de acties onder onderdeel c van de actieagenda ‘Het versterken van de sociale
basis’ dragen in belangrijke mate aan bij de doelstelling: vitaal ouder worden.
Versterken uitvoering artikel 5a ‘Ouderengezondheidszorg’ Wet Publieke Gezondheid
|
Beoogd resultaat:
Versterkte uitvoeringspraktijk van artikel 5a van de Wet PG, wat bijdraagt aan het
preventiebeleid rond het verminderen van kwetsbaarheid bij ouderen.
|
Artikel 5a van de Wpg geeft gemeenten opdracht om zorg te dragen voor de uitvoering van de ouderengezondheidszorg.
Met het oog op de vergrijzing wordt het steeds belangrijker hoe hier invulling aan
gegeven wordt. Daarbij is het zinvol om goed werkende praktijkvoorbeelden in kaart
te brengen en deze onder gemeenten te verspreiden. Gemeenten hebben onder andere de
taak om de gezondheidstoestand van ouderen op systematische wijze te volgen, ontwikkelingen
te signaleren en de behoefte aan zorg te ramen. Dit zou logischerwijs onderdeel van
het regiobeeld kunnen zijn (zie ook paragraaf 3G). Ook is de lokale verbinding tussen
de uitvoering van artikel 5a en preventieactiviteiten in het kader van de Wmo en Zvw van belang.
Acties VWS en gemeenten
Gezond voedingspatroon bij ouderen
|
Beoogd resultaat:
Ondervoeding bij ouderen wordt vroegtijdiger gesignaleerd door zorgprofessionals en
professionals in het sociaal domein.
|
Voor ouderen is gezonde voeding een belangrijke motor om vitaal te blijven. Ondervoeding speelt,
naast overgewicht, een belangrijke rol in een afnemende zelfstandigheid. Bij 7–12%
van de ouderen die zelfstandig thuis wonen is er sprake van ondervoeding, bij ouderen
die gebruik maken van thuiszorg loopt dit percentage op tot 30–40 procent. Vaak wordt dit niet tijdig gesignaleerd.
In bijgaand figuur is een aantal gevolgen van ondervoeding in beeld gebracht.
Het is belangrijk dat alle professionals in het sociaal domein en het zorgdomein aandacht
hebben voor een gezond voedingspatroon en specifiek het verminderen van ondervoeding.
Informatie over een gezond voedingspatroon en voedingsadviezen zijn te vinden via:
Factsheets | Voedingscentrum
Acties gemeenten
-
• Gemeenten dragen bij aan de agendering van gezonde voeding en ondervoeding bij ouderen
door hier aandacht voor te hebben in de lokale nota gezondheidsbeleid of in het lokale
preventieakkoord. Gemeenten kunnen het thema ondervoeding ook agenderen in regionale
overleggen over (kwetsbare) ouderen waar zij bij aansluiten.
-
• Om te stimuleren dat toegangsmedewerkers in het sociaal domein aandacht besteden aan
een gezond voedingspatroon en het signaleren van ondervoeding bij ouderen, kunnen
gemeenten bijvoorbeeld in de afspraken met aanbieders in het sociaal domein aandacht
vragen voor dit thema.
-
• Gemeenten kunnen bijdragen aan de bewustwording bij ouderen en hun mantelzorgers op
dit thema door bijvoorbeeld de inzet van de interventie ‘Goed gevoed ouder worden’
en het organiseren van buurttafels waar gezamenlijk gegeten wordt of informatiebijeenkomsten
op dit thema.
Acties zorgverzekeraars en zorgkantoren
-
• In de zorginkoop van wijkverpleging kunnen zorgverzekeraars ruimte geven aan verpleegkundigen
om aandacht te geven aan een gezond voedingspatroon en om ondervoeding bij ouderen
te signaleren. In de zorginkoop kunnen zorgverzekeraars van de Regionale Ondersteuningsstructuren
(ROS’sen) vragen om kennisdeling over dit onderwerp in de eerste lijn te stimuleren.
-
• Om de samenwerking rond gezonde voeding te versterken, kunnen zorgverzekeraars het
thema ondervoeding agenderen in de regionale overleggen over (kwetsbare) ouderen waar
zij bij aansluiten.
Acties VWS
-
• VWS draagt via een borgingsopdracht aan het Kenniscentrum Ondervoeding tot einde 2023
bij aan het structureel borgen van een landelijke kennisfunctie rond ondervoeding.
-
• In de borgingsopdracht wordt gezorgd voor de ontwikkeling van kennis over effectieve
regionale samenwerking in de aanpak van ondervoeding over de domeinen heen.
Bewegen door ouderen
|
Beoogd resultaat:
Er is aandacht voor de specifieke behoeften van ouderen rond bewegen en dit wordt
ondersteund met een passend beweegaanbod.
|
Voor ouderen is bewegen net als voor iedereen een belangrijk onderdeel van een gezonde
levensstijl. Sporten en bewegen is een manier om contacten op te doen, eenzaamheid
tegen te gaan, een leuke dag te hebben en het helpt om vitaal en mentaal gezond te
blijven. Bewegen en sporten dragen bij aan een verminderd beroep op de zorg. Het kan
bijdragen aan het voorkomen van een verhoogd valrisico en kan tevens bijdragen aan
het verkleinen van de kans op dementie. Juist de groep kwetsbare ouderen, met chronische
aandoeningen en ouderdomsmotoriek, heeft behoefte aan sport- en beweegaanbod afgestemd
op hun kunnen. Gemeenten kunnen hier via de buurtsport en -cultuurcoaches en een passend
beweegaanbod aan bijdragen.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten kunnen bij de acties die genoemd staan bij 3D Een gezonde leefstijl onder het kopje ‘sport en beweegparticipatie’ ook specifiek aandacht hebben voor
het stimuleren van bewegen bij ouderen.
-
• Gemeenten kunnen buurtsport- en cultuurcoaches de ruimte geven om een gespecialiseerd
aanbod voor ouderen te creëren. Onderdeel van hun werkzaamheden is om ouderen te begeleiden
en les te geven aan kwetsbare ouderen.
Acties zorgverzekeraars en zorgkantoren
-
• Zorgverzekeraars kunnen het belang van voldoende bewegen bij ouderen onder de aandacht
brengen.
-
• Zorgverzekeraars kunnen doorverwijzen naar het beweegaanbod van gemeenten en dragen
hieraan bij, bijvoorbeeld door het ondersteunen van activiteiten zoals de Nationale
Diabetes Challenge.
Acties VWS
Valpreventie bij ouderen
|
Beoogde resultaten:
– Risico op vallen bij ouderen wordt vroegtijdig gesignaleerd in zowel zorgdomein als
gemeentelijk domein en wordt ondersteund door laagdrempelige toegang tot valpreventief
aanbod;
– Jaarlijks komen er minder meer ouderen (65+) op de spoedeisende hulp naar aanleiding
van een val.
|
Valongevallen bij ouderen vormen een ernstig en toenemend probleem. Iedere dag belanden
er ruim 280 ouderen (65 jaar en ouder) door een val op de Spoedeisende Hulp (SEH).
De gevolgen hiervan zijn enorm, zowel in persoonlijk leed als maatschappelijke (zorg)kosten.
In 2020 waren de directe medische kosten als gevolg van deze ongevallen 1,1 miljard
euro. Bij gelijkblijvend beleid nemen binnen 10 jaar (2030) de SEH-opnamen van ouderen
met een val met 50% toe en verdubbelen de directe medische kosten (2,4 miljard euro).
Er is veel bekend over wat werkt in valpreventie en er zijn meerdere kosteneffectieve
aanpakken in Nederland beschikbaar. Echter de implementatie daarvan is momenteel te
ad hoc, kleinschalig, op projectbasis en niet conform dat wat bekend is wat werkt.
Knelpunten zoals onduidelijkheid over wie verantwoordelijk is voor het organiseren
of (laten) uitvoeren van valpreventie activiteiten en het ontbreken van een structurele
grond voor financiering spelen hierbij een rol. Bovenstaande thema’s op voeding en
beweging spelen een belangrijke rol bij het valpreventief aanbod.
In de werkagenda van de ketenaanpakken (3G, onderdeel II) wordt de ketenaanpak nader
toegelicht. Ook zijn de randvoorwaarden, criteria en de bestuurlijke afspraken opgenomen
voor het succesvol inrichten van deze ketenaanpak. Hiermee wordt de afspraak in het
IZA uitgewerkt.
3G. Domeinoverstijgende inzet vanuit een regionale preventie infrastructuur
Voor een domeinoverstijgende inzet is samenwerking nodig. Zowel lokaal als ook regionaal.
En niet alleen binnen het gemeentelijk domein en het zorgdomein (zoals huisarts, wijkverpleegkundige)
op lokaal niveau, maar ook tussen gemeenten en met het zorgdomein op regionaal niveau
(zoals met zorgverzekeraars).
Invulling bijdrage aan IZA-doelen op basis van een regionale werkstructuur
Om de doelen van het IZA te realiseren is voor gemeenten jaarlijks maximaal € 150
mln euro structureel beschikbaar om op basis van concrete regioplannen een bijdrage
te kunnen leveren aan het behalen van de IZA doelen. Langs de weg van regiobeelden
en regioplannen wordt een regionale preventie-infrastructuur ingericht en gewerkt
aan deze doelstellingen, onder meer op het terrein van de samenwerking tussen de eerste
lijn en het gemeentelijk domein, de GGZ en preventie.
In bijlage 2 is de werkagenda opgenomen van de VNG waarin op hoofdlijnen is uitgewerkt
hoe gemeenten met het IZA aan de slag gaan en hoe de in het IZA toegezegde middelen
worden aangevraagd en toegekend. De werkagenda is leidend bij de nog te maken afspraken
over het brede IZA-kader over de regioplannen. De basis daarvan is de uitwerking van
de regionale werkstructuur. Die gaat over de taken en functies van deze werkstructuur
(inclusief beschikbare budgetten); de mandaatstructuur voor gemeenten en verzekeraars;
de governance (tevens in relatie tot het IZA); de landelijke ondersteuning vanuit
VNG en ZN bij het opzetten van de structuur én de relatie tussen de regionale structuur
en wat gemeenten in het kader van het GALA aan lokale activiteiten uitvoeren. Ook
de andere in het IZA gemaakte afspraken waar gemeenten een rol bij hebben komen terug
in de werkagenda. De (financiële) afspraken zijn onderdeel van de voorjaarsbesluitvorming
2023. De middelen zullen – bij parlementaire goedkeuring van het betreffende begrotingswet –
aan gemeenten ter beschikking worden gesteld. Gemeenten kunnen de kosten die zij vanaf
januari 2023 maken ter uitvoering van de werkagenda meenemen in hun aanvraag voor
het jaar 2023.
Bouwstenen regionale preventie infrastructuur en inrichting ketenaanpakken
In het IZA zijn in de werkagenda over Gezond leven en preventie afspraken opgenomen
ten aanzien van regionale samenwerking, een regionale preventie-infrastructuur en
de inrichting van effectieve ketenaanpakken over de domeinen (Zvw, Wpg, Wmo en Jeugdwet) heen. Deze afspraken zijn in het GALA verder uitgewerkt met bouwstenen voor een
regionale preventie-infrastructuur (onderdeel I) en in de werkagenda inrichting ketenafspraken
(onderdeel II).
|
Beoogde resultaten:
– Totstandkoming van een regionale preventie-infrastructuur per 1 januari 2025
– Om uiteindelijk te komen tot landelijk aanbod van de vijf ketenaanpakken wordt uiterlijk
op 1 januari 2024 in elke regio gestart met de inrichting van de vijf ketenaanpakken
in zoveel mogelijk gemeenten.
|
3G. Onderdeel I. bouwstenen regionale preventie infrastructuur
In hoofdstuk 4b wordt het belang van regionale samenwerking tussen zorgverzekeraars
en gemeenten op het gebied van gezond leven en preventie beschreven. Hierover zijn
eerder ook afspraken gemaakt in het IZA. In deze paragraaf zijn nadere bestuurlijke
afspraken opgenomen over taken en verantwoordelijkheden wat betreft deze regionale
samenwerking.
Algemene afspraken
-
• De (regionale) preventie infrastructuur is onderdeel van de diverse (algemene) afspraken
over regionale samenwerking, regiobeeld en regioplan opgenomen in IZA (p. 45–50).
Deze (algemene) afspraken in het IZA strekken verder, ook wat de gemeentelijke verantwoordelijkheid
betreft.
-
• Er is sprake van een (regionale) preventie-infrastructuur zoals bedoeld in het IZA
(p. 81) als wordt voldaan aan de 6 randvoorwaarden en criteria zoals hieronder beschreven.
Indien aan al deze voorwaarden wordt voldaan, komen VWS, VNG en ZN de afspraak van
het IZA (p. 81) na dat er per 1 januari 2025 niet vrijblijvende regionale samenwerkingsafspraken
zijn gemaakt.
Randvoorwaarden en criteria
-
1.
Regionale werk- en mandaatstructuur
-
• De bestaande regionale samenwerkingsstructuur tussen zorgverzekeraars en gemeenten
wordt versterkt. Hiervoor wordt in elke regio uitgewerkt hoe de onderlinge mandaatstructuur,
zoals afgesproken in het IZA op p. 45, tussen gemeenten eruitziet. Daarnaast wordt
indien van toepassing, uitgewerkt welke gemeente de rol als gemandateerde en/of coördinerende
gemeente op zich neemt. Hetzelfde geldt voor zorgverzekeraars.
-
• Hierbij wordt ook betrokken welke bevoegdheden de gemandateerde of coördinerende gemeente
heeft namens de anderen gemeenten dan wel zorgverzekeraars. Er wordt onderscheid gemaakt
tussen bestuurlijk en medewerkersniveau.
-
• In de mandaatstructuur van gemeenten is een financiële regeling opgenomen waarop de
gemandateerde gemeente aanspraak kan maken ten dienste van de regionale preventie
infrastructuur. Deze financiële regeling is in beginsel gebaseerd op de brede SPUK
waarvoor gemeenten per 2023 een aanvraag kunnen indienen.
Tijdpad: 1 juli 2023 (dan is de mandaatstuur volledig ingeregeld).
-
2.
Regiobeeld gezondheidsbevordering
-
• Gemeenten, zorgverzekeraars en andere regionale partijen stellen op het niveau van
de zorgkantoorregio een regiobeeld op, zoals bedoeld in het IZA, p. 43–47 en 81. De criteria hiervoor
die eind 2022 bestuurlijk zijn vastgesteld (cf. IZA-afspraak, p. 44), worden hierbij
gehanteerd.
-
• Op basis van deze criteria geeft het regiobeeld onder meer inzicht in het aanbod van
gezondheidsbevordering, zorg, welzijn en ondersteuning in de regio. Hierbij wordt
aandacht besteed aan universele, selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie.
-
• De GGD heeft de taak voor het monitoren van de gezondheidssituatie van de bevolking,
op grond van artikel 2.2, onder a, van de Wet publieke gezondheid. De GGD doet dit tenminste via de (vierjaarlijkse) gezondheidsmonitors. Daarom wordt de GGD betrokken bij de totstandkoming van het regiobeeld.
-
• Bestaande informatie- en databronnen, waaronder de gezondheidsmonitors van de GGD-en,
worden benut voor het opstellen van het regiobeeld.
-
• De GGD speelt een rol in het monitoren van de voortgang en de effectiviteit van de
aanpak en koppelt hierover terug aan het RIVM om zo bij te dragen aan de landelijke
kennisontwikkeling.
-
• Het RIVM fungeert als expertcentrum voor GGD’s en gemeenten door het – desgevraagd –
ten behoeve van het regiobeeld inbrengen van kennis, het bijhouden van een landelijke
databank met effectieve interventies op het loketgezondleven.nl, het leveren van spiegelinformatie
voor regio’s (zie onder andere www.regiobeeld.nl), het uitvoeren van monitoring- en
evaluatieonderzoeken, alsmede door het vierjaarlijks uitvoeren van een Volksgezondheid
Toekomst Verkenning. Hierbij wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de informatiebehoefte
in regio’s en gebruik gemaakt van bestaande kennis en data, zoals ook de gemeentezorgspiegel
waar zorgverzekeraars en gemeenten in de praktijk al gebruik van maken. Het RIVM werkt
desgevraagd actief mee aan het verrijken van het via de gemeentezorgspiegel gegenereerde
beeld en het vereenvoudigen van de aanlevering van relevante data door gemeenten.
Tijdpad: 1 juli 2023
-
3.
Financiële middelen
-
• Voor gemeenten zijn per 2023 via een SPUK middelen beschikbaar om de regionale samenwerking
te intensiveren en verder vorm te geven. Zie hiervoor hoofdstuk 4, paragraaf a.
-
• Conform afspraak in het IZA werken ZN en VWS, in afstemming met VNG, een voorstel
voor de korte en lange termijn uit voor bekostiging van regionale coördinatiekosten
van zorgverzekeraars en zorgprofessionals en experimenten met kansrijke aanpakken.
Voor zover wordt voorgesteld dat er aanvullende financiering nodig is, kan mogelijk
geput worden uit de transitiemiddelen van het IZA.
-
• Uiterlijk 1 april 2023 wordt bestuurlijk besloten over een uitgewerkt korte termijnvoorstel.
Tijdpad middelen verzekeraars: in elk geval 2023 t/m 2025
-
4.
Regionale afspraken over preventie en gezondheidsbevordering
-
• Gemeenten, zorgverzekeraars en andere regionale partijen stellen op het niveau van
de zorgkantoorregio op basis van het regiobeeld (een) regioplan(nen) op, zoals bedoeld in het IZA, p. 43–47
en 81. De criteria die hiervoor eind 2022 bestuurlijk zijn vastgesteld cf. het IZA
(p. 44), worden hierbij gehanteerd.
-
• In elke zorgkantoorregio worden regionale afspraken gemaakt over preventie en gezondheidsbevordering,
bijvoorbeeld in een regioplan of samenwerkingsagenda.
-
• De volgende onderdelen maken hier minimaal onderdeel van uit:
-
A. Vaststellen van de gezondheidsdoelen waaraan in de regio gewerkt gaat worden, mede
op basis van het regiobeeld.
-
B. Selectie van risicogroepen en patiënten waarvoor effectieve (keten)aanpakken ingezet
worden (bijvoorbeeld (aankomende) gezinnen in een kwetsbare situatie, mensen met beperkte
gezondheidsvaardigheden, met psychische kwetsbaarheid, kwetsbare ouderen, waaronder
ouderen met valrisico, mensen met een rook, gok-, drugs- of alcoholverslaving, kinderen
en volwassenen met overgewicht);
-
C. Voorgenomen activiteiten voor de populatie als geheel en voor risicogroepen en patiënten
in het bijzonder, waaronder tenminste de ketenaanpakken genoemd in bijlage 3G, onderdeel
II;
-
D. Afspraken over wat regionaal (alle gemeenten) en wat lokaal (gemeente voor zich) wordt
opgepakt/uitgevoerd;
-
E. Afspraken over verantwoordelijkheidsverdeling tussen gemeente en zorgverzekeraar;
-
F. Concrete uitvoerings-afspraken met hulp- en zorgverleners over verantwoordelijkheden
en taken, waaronder doorverwijzing en coördinatie functies van professionals over
de domeinen heen (netwerkstructuur professionals);
-
G. Afspraken over hoe en door wie de uitvoering gecoördineerd wordt;
-
H. Afspraken over evaluatie van en rapportage over de aanpak;
-
I. Financiële afspraken.
-
• De GGD wordt betrokken bij de totstandkoming van de regionale afspraken.
-
• De regionale preventieafspraken worden, net als de algemene regiobeelden en -plannen
gepubliceerd op www.dejuistezorgopdejuisteplek.nl.
Tijdpad: 1 januari 2024
-
5.
Uitvoering regionale preventie afspraken
-
• De regionale preventieafspraken worden uitgevoerd en nagekomen.
-
• Zorgverzekeraars en gemeenten stemmen hun inkoopbeleid af op de regionale preventieafspraken
en houden hier rekening mee in hun inkoop en lokale plannen.
Tijdpad: 1 januari 2025
-
6.
Monitoring
-
• De ontwikkelingen wat betreft van de regionale samenwerking op het gebied van gezondheidsbevordering
en preventie (Zvw, Wmo en Wpg) worden in opdracht van VWS per 1 januari 2023, in elk geval voor de duur van 3 jaar,
door het RIVM gemonitord. Hierbij vindt afstemming plaats met VNG, ZN en GGD GHOR.
Het venster op de samenwerking wordt hierbij betrokken.
-
• Doelstelling en criteria voor de monitoring worden in gezamenlijkheid vastgesteld.
-
• Gemeenten en zorgverzekeraars leveren hiervoor de nodige data aan.
Tijdpad: 2023–2025
3G. Onderdeel II. werkagenda inrichting ketenaanpakken
Bij ketenaanpakken gericht op preventie en gezondheid over de domeinen (Zvw, Wpg, Wmo en/of Jeugdwet) heen, is sprake van een aanpak die bestaat uit meerdere onderdelen. Afhankelijk
van het onderdeel is ofwel de zorgverzekeraar verantwoordelijk, ofwel de gemeente.
Ook kan sprake zijn van een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Goede afspraken tussen
de beide financiers is dus essentieel om tot effectief ketenaanbod te komen, waarbij
de verschillende onderdelen van de aanpak aan elkaar verbonden zijn. Hiervoor is het
nodig dat (zorg)professionals uit de verschillende domeinen binnen een netwerk met
elkaar samenwerken en effectief naar elkaar doorverwijzen. Ketenaanpakken gericht
op preventie en gezondheid komen doorgaans lastig van de grond vanwege het domeinoverstijgende
karakter. In deze werkagenda maken we afspraken om – uiteindelijk – te komen tot landelijk
dekkend aanbod van de volgende ketenaanpakken: kansrijke start, valpreventie bij ouderen,
de aanpak overgewicht kinderen, de gecombineerde leefstijlinterventie bij overgewicht
en obesitas van volwassen én welzijn op recept. Hierover dienen op regionaal niveau
afspraken te worden gemaakt, die op lokaal niveau tot uitvoering komen.
Algemene afspraken
-
• Voor een ingerichte ketenaanpak kansrijke start, valpreventie bij ouderen, de aanpak
overgewicht kinderen, gecombineerde leefstijlinterventie bij overgewicht en obesitas
van volwassen én welzijn op recept, zoals bedoeld in het IZA (p. 81), moet zijn voldaan
aan de 14 randvoorwaarden en criteria én de ketenaanpakspecifieke afspraken zoals
hieronder opgenomen. Indien hieraan wordt voldaan, komen VWS, VNG en ZN de afspraak
na dat de bedoeld ketenaanpakken per 1 januari 2024 worden ingericht.
-
• Een dashboard met daarbij geschetst tijdpad is richtinggevend voor het behalen van
de deadline 1 januari 2024.
-
• Het dashboard wordt tot 1januari 2024 bij elk bestuurlijk overleg tussen VNG, ZN en
VWS over de samenwerkingsstructuur geagendeerd. Hierbij wordt de voortgang besproken.
Het bestuurlijk overleg vervult hierbij een sturende, kaderstellende en faciliterende
rol.
-
• De voortgang van de samenwerking en de implementatie van de ketenaanpakken in de regio’s
wordt in de periode na 1 januari 2024 geëvalueerd in het licht van een evenwichtige
opstelling tussen partijen in de uitvoering. De eerste peildatum is 1 juli 2024. De
tijdpaden die worden voorgesteld voor de fasering per ketenaanpak (zie punt 13), kunnen
aan de hand van de evaluatie zo nodig worden aangescherpt.
-
• De IGJ kan vanuit haar reguliere toezichtstaak op de uitvoering van de Wpg de gemeenten stimuleren om hun bijdrage te leveren aan de inbedding van preventie
in de keten.
Randvoorwaarden en criteria
-
1.
Voorfase / ontwikkelfase (randvoorwaarde)
Dit is de fase waarin een ketenaanpak wordt ontwikkeld, onderzoek plaatsvindt naar
de effectiviteit, vanuit het veld wordt geëxperimenteerd met de aanpak (bijv. op grond
van de beleidsregel innovatie van de NZa), etc. De voorfase of ontwikkelfase kan op
meerdere wijzen worden doorlopen en hierbij verschilt de rol van gemeenten en zorgverzekeraars.
Deze fase is een randvoorwaarde om stap 2 te kunnen doorlopen.
Tijdpad: n.v.t.
-
2.
ZiNL duiding Zvw-zorg (randvoorwaarde)
Er moet helderheid zijn over welke onderdelen van de ketenaanpak verzekerde zorg zijn.
Indien dit voor gemeenten of zorgverzekeraars onduidelijk is, kan een duiding van
het Zorginstituut hierover helderheid bieden. Ook geeft een duiding richting voor
de andere onderdelen uit de ketenaanpak. (zie punt 4)
Tijdpad: indien van toepassing 15 december 2022 (of z.s.m.)
-
3.
Implementatietraject
Voor de regionale en lokale implementatie van de ketenaanpakken is de inzet van veel
diverse partijen nodig. VWS organiseert landelijke implementatie-overleggen met het
werkveld. Zorgverzekeraars, gemeenten en GGD-en nemen hieraan actief deel. Het implementatietraject
bestaat uit 2 fasen:
Fase 1 (heden – 1 januari 2024)
-
○ Gericht op voorbereiding op de landelijke en regionale implementatie
-
○ Vaststelling landelijke en regionale taken / verantwoordelijkheden van de betrokken
uitvoerende partijen
-
○ Knelpunten adresseren en zo mogelijk oplossen
Fase 2 (1 januari 2024 – uiterlijk t/m 2025)
-
○ Gericht op ondersteuning bij de regionale en lokale implementatie
-
○ Knelpunten in de uitvoering adresseren en zo mogelijk oplossen
-
○ (Regionale) kennisuitwisseling
-
4.
Vaststelling landelijke en regionale taken/verantwoordelijkheden van de betrokken
uitvoerende partijen
-
• De taken en verantwoordelijkheden van de partijen die betrokken zijn bij de uitvoering
van de aanpak, incl. gemeenten, moeten worden vastgesteld. Zowel op landelijk als
regionaal niveau. Dit gebeurt binnen fase 1 van de landelijke implementatietrajecten
die VWS faciliteert.
-
• De duiding van het Zorginstituut is hierbij het uitgangspunt. Het Zorginstituut is
bereid bij gesprekken tussen gemeenten en zorgverzekeraars aanwezig te zijn om de
beschikbare duidingen toe te lichten en verantwoordelijkheden binnen de keten te verhelderen.
-
• Conform IZA-afspraak adviseert het Zorginstituut op verzoek van zorgverzekeraars en
gemeenten welke onderdelen van een ketenaanpak onder verantwoordelijkheid vallen van
de zorgverzekeraar (verzekerde zorg), en welke niet (bijv. sociaal/publiek domein).
Dit geldt zowel voor nieuwe ketenaanpakken, als voor ketenaanpakken die al geduid
zijn.
-
• Per ketenaanpak wordt vanuit de implementatietrajecten een handreiking (incl. eventueel
inkoopmodel) opgesteld met een concrete beschrijving van de uit te voeren onderdelen
van de ketenaanpak in de verschillende domeinen. In opdracht van de landelijke werkgroep
kan het Zorginstituut, of een andere partij, penvoerder zijn voor de handreiking.
-
• Dit document wordt tijdens het bestuurlijk overleg VNG, ZN en VWS geagendeerd.
Tijdpad: heden – 1 maart 2023 (handreiking in elk geval gereed voor aanpakken die
reeds geduid zijn)
-
5.
Besluit VWS over uitbreiding /aanpassing aanspraken
VWS dient tijdig een besluit te nemen over eventuele aanpassing van regelgeving (Besluit zorgverzekering), zodat de onderdelen die verzekerde zorg betreffen ook daadwerkelijk (per 1 januari
2024) vanuit de basisverzekering mogen worden vergoed. Dit betreft ook het besluit
over of de Zvw-onderdelen van de ketenaanpak onder het eigen risico vallen of niet.
Idem voor eventuele juridische drempels die er aan de kant van sociaal domein en/of
publiek bestaan om invulling te geven aan de aanpak.
Tijdpad: voorjaar 2023
-
6.
Betaaltitel: prestatiebeschrijving en tarieven NZa
De NZa heeft eventuele benodigde prestaties en bijbehorende tarieven opgesteld. Ook
denkt zij mee met mogelijke andere wijzen van bekostiging, indien dit tot knelpunten
leidt in de praktijk. De snelheid waarmee de NZa de tarieven en prestaties gereed
kan hebben, is mede afhankelijk van in hoeverre de duiding van het Zorginstituut tot
onduidelijkheden leidt en de timing van de duiding.
Tijdpad: heden – 1 juli 2023 (in elk geval voor de ketenaanpakken die het Zorginstituut
in 2022 of eerder heeft geduid)
-
7.
Financiële middelen
-
• VWS maakt het mogelijk dat gemeenten financiering ontvangen. Zie hiervoor hoofdstuk
4, paragraaf a.
Tijdpad: 1 januari 2023 – n.n.b. (juni 2023 middelen toegekend)
-
• In relatie tot het korte termijnvoorstel bedoeld onder criterium 3, onderdeel I, onderzoekt
VWS de mogelijkheid dat per 2023 voor zorgverzekeraars middelen binnen de budgettaire
kaders beschikbaar komen voor regionale project- en coördinatiekosten van zorgverzekeraars
en zorgprofessionals t.b.v. de vijf ketenaanpakken. Hiervoor kan mogelijk geput worden
uit de transitiemiddelen van het IZA.
Tijdpad: voorjaar 2023 – 1 juli 2023 (claim al eind 2022 gereed)
-
8.
Voorbereiding en afstemming voorgenomen inkoopbeleid
Zorgverzekeraars en gemeenten bereiden hun inkoopbeleid wat betreft de ketenaanpakken
voor en stemmen het voorgenomen beleid op regionaal niveau met elkaar af. Dit is voorwaardelijk
om regionaal te kunnen starten met een ketenaanpak.
Tijdpad: 1 maart 2023
-
9.
Samenwerkingsafspraken regionaal en lokaal
-
• Zorgverzekeraars en gemeenten maken ketenaanpak specifieke samenwerkingsafspraken
op regionaal lokaal niveau. De handreiking uit het landelijke implementatietraject
vormt de basis voor de regionale samenwerkingsafspraken over de ketenaanpakken.
-
• De deadline hiervoor is 1 april 2023, dus voordat het inkoopbeleid van zorgverzekeraars
definitief is. Indien dit niet haalbaar is, dan dient deze stap na publicatie van
het inkoopbeleid afgerond te worden.
-
• In de samenwerkingsafspraken is opgenomen welke gemeenten binnen de regio per 1 januari
2024 gaan starten met implementatie van welke ketenaanpak.
-
• Alleen als er samenwerkingsafspraken zijn gemaakt, kan er regionaal/lokaal gestart
worden met de ketenaanpakken.
Tijdpad: 1 april 2023
-
10.
Inkoopbeleid en gemeentelijke plannen
-
• Zorgverzekeraars nemen de inkoopvoorwaarden (voor zover verzekerde zorg), waaronder
de kwaliteitseisen waaraan aanbieders dienen te voldoen, op in hun landelijke inkoopbeleid
2024.De regionale afspraken met gemeenten zijn hierin vertaald. Het inkoopbeleid wordt
uiterlijk op 1 april 2023 gepubliceerd.
-
• Gemeenten nemen de regionale afspraken mee in hun lokale plannen en – voor zover van
toepassing – het inkoopbeleid 2023 en 2024.
Tijdpad: 1 april 2023 (voor zorgverzekeraars)
-
11.
Inkoop onderdelen ketenaanpak
-
• De onderdelen van de ketenaanpak die door het Zorginstituut als te verzekerden zorg
zijn geduid, worden door de zorgverzekeraar bij de diverse zorgprofessionals ingekocht,
waarbij wordt voldaan aan de zorgplicht. Het NZa toezichtskader zorgplicht is hierbij
leidend. Landelijke dekking is het uitgangspunt. Samenwerkingsafspraken zijn daarvoor
voorwaardelijk.
-
• VNG stimuleert dat de onderdelen van de ketenaanpak die door het Zorginstituut als
‘niet zijnde Zvw’ zijn geduid en/of als ‘sociaal/publiek domein’ zijn geadviseerd,
door gemeenten bij de diverse professionals/instanties worden ingekocht. Landelijke
dekking is het uitgangspunt.
-
• Zorgverzekeraars en gemeenten hebben een gezamenlijke inspanningsverplichting om ervoor
te zorgen dat er voldoende aanbod beschikbaar is om in te kopen (bijv. door benutting
bepaalde (zorg)professionals). In de inkoopcontracten wordt naar elkaar verwezen en
deze sluiten op elkaar aan. Hierin zijn afspraken opgenomen over de samenwerking tussen
de diverse zorgprofessionals
Tijdpad: vanaf 1-4-2023 (voor 2023 en/of 2024)
-
12.
Opname in polisvoorwaarden Zvw 2024
Zorgverzekeraars nemen de onderdelen van de ketenaanpakken die vallen onder de Zvw op in de polisvoorwaarden 2024.
Tijdpad: 12 november 2023
-
13.
Ketenaanbod toegankelijk
-
• Uitgangspunt is om te komen tot landelijk dekkend toegankelijk ketenaanbod voor alle
mensen uit de doelgroep. Om hiertoe te komen worden de 5 ketenaanpakken in elke gemeente
ingericht. Dit betekent niet dat elke gemeente daadwerkelijk zelf ketenaanbod moet
hebben binnen de gemeentelijke grenzen. Afspraken, op regionaal niveau, met (buur)gemeenten
hierover volstaan.
-
• Er is sprake van toegankelijkheid van het ketenaanbod als risico’s vroegtijdig worden
gesignaleerd en inwoners op tijd een passend (domeinoverstijgend) aanbod krijgen.
Als er sprake is van een zorgbehoefte wordt de inwoner op de juiste plek binnen de
keten geholpen (zo nodig wordt naar de juiste professional doorverwezen) en krijgt
hij een adequaat (domeinoverstijgend) (zorg)aanbod waar direct of binnen redelijke
termijn gebruik van kan worden gemaakt.
-
• Idealiter is hiervan uiterlijk 1 januari 2024 sprake. VNG, ZN en VWS onderschrijven
dat dit geen realistische streefdatum is. De uitrol per regio en per gemeente zal
verschillen in de tijd.
-
• Afgesproken wordt dat uiterlijk op 1 januari 2024 in elke regio wel wordt gestart met de inrichting van de ketenaanpak in zoveel mogelijk gemeenten.
-
• Per ketenaanpak verschilt het tijdpad naar volledige toegankelijkheid binnen de regio.
Over de fasering in de tijd worden in de implementatietrajecten onder leiding van
VWS afspraken gemaakt. Dit voorstel wordt tijdens een bestuurlijk overleg geagendeerd.
-
• Zorgverzekeraars hebben een zorgplicht voor de onderdelen van de ketenaanpak die te
verzekeren zorg betreffen. Zorgverzekeraars spannen zich, in samenwerking met gemeenten,
maximaal in om tijdens deze fasering te voldoen aan de zorgplicht. De NZa houdt bij
het toezicht hierop rekening met bovenstaande afspraken.
Tijdpad: 1 januari 2024
-
14.
Monitoring
-
• Conform afspraak in het IZA financiert VWS de landelijke en regionale monitoring van
de invoering en het effect van de inzet op de domeinoverstijgende ketenaanpakken.
In 2023 wordt de monitoring verder vormgegeven, mede op basis van diverse bestaande
monitors. De inhoud van de ketenaanpak specifieke monitors, worden in gezamenlijkheid
vastgesteld.
-
• VWS zorgt ervoor dat opdrachten aan het RIVM geïntegreerd en samengevoegd zijn en
dat er per ketenaanpak zoveel mogelijk uniform wordt gemonitord om administratieve
lasten te voorkomen. Ook wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande datastromen
en monitors.
-
• Gemeenten en zorgverzekeraars (via Vektis) leveren hiervoor de benodigde gegevens
aan. Hiervoor wordt ook het bestaande venster op de samenwerking benut.
Tijdpad: heden – tot uiterlijk 2028.
Ketenaanpakspecifieke afspraken
In aanvulling op bovenstaande algemene randvoorwaarden en criteria maken gemeenten,
zorgverzekeraars en VWS de volgende specifieke afspraken:
3.
Gecombineerde leefstijlinterventie
-
• Zorgverzekeraars zullen de komende jaren de mogelijkheid verkennen (bijvoorbeeld met
pilots of koplopergemeenten) om in de zorgpolissen meer medisch specialisten of de
bedrijfsarts op te nemen als verwijzer naar de verschillende GLI-programma’s. Hierbij
is van belang dat de verwijzer voldoende tijd heeft voor het doen van een goede verwijzing
en voldoende zicht heeft op de situatie van de persoon.
-
• VWS stelt in 2022 en 2023 budget beschikbaar voor communicatie over de GLI om bekendheid van de GLI-programma’s
onder huisartsen en andere verwijzers te vergroten en om de bereidheid van mensen
met overgewicht om deel te nemen aan een GLI te stimuleren.
-
• De SPUK-middelen die gemeenten kunnen aanvragen, worden ingezet voor coördinatiekosten
om de ketenaanpak in te richten, met tenminste zorgverzekeraars en relevante (zorg)professionals.
Aanpak overgewicht en obesitas kinderen
-
• Bij het opzetten van een ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas wordt
als uitgangspunt gehanteerd Het Landelijk Model Ketenaanpak voor kinderen met overgewicht
en obesitas.
-
• Voor een goed werkende ketenaanpak dient er minimaal aanbod te zijn in de volgende
categorieën: schuldhulpverlening, opvoedondersteuning, sport- en beweegaanbod, activiteiten
op het gebied van gezonde voeding en activiteiten op sociaal-emotionele ontwikkeling.
-
• Over de rol van het RIVM bij de beoordeling van de varianten van de kinder-GLI (een
vast programma of een GLI op maat), wordt door VWS, in samenspraak met ZN, RIVM en
ZINL, uiterlijk 1 februari 2023 een besluit genomen.
-
• Zorgverzekeraars maken voor 1 maart 2023 samen met de beroepsgroepen afspraken over het waarborgen van de kwaliteit van de
centrale zorgverlener (voor zover verzekerde zorg), de kinder-GLI en zorgprofessionals
die de kinder-GLI kunnen aanbieden. Dit gaat in elk geval om kwaliteitseisen. ZN heeft
hierbij een stimulerende rol.
-
• De rijksoverheid financiert de landelijke organisatie Kind naar Gezonder Gewicht (onderdeel
van JOGG). Gemeenten kunnen hier terecht voor kennis en ondersteuning bij de implementatie
van de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas.
-
• Bij het proces tot het komen van samenwerkingsafspraken wordt in ieder geval de JGZ
betrokken.
-
• De SPUK-middelen die gemeenten kunnen aanvragen, worden ingezet voor:
-
○ inzet van gemeentelijke functionarissen (al dan niet via opdracht) voor de uitvoering
van het Landelijk model ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas;
-
○ lokale monitoring en evaluatie. Bij de monitoring kan gebruik gemaakt worden van de
indicatorenset voor de aanpak Kind naar Gezonder Gewicht (onderdeel van JOGG) die
ontwikkeld is door het RIVM;
-
○ voor een goed werkende ketenaanpak kan het zijn dat er aanvullende leefstijlinterventies
nodig zijn die buiten de vergoeding van de Zvw vallen. In dat geval zorgt de gemeente voor de beschikbaarheid van passend aanbod.
Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de databank Loket Gezond Leven.
Welzijn op recept
-
• Welzijn op recept wordt ruim opgevat. Het betreft een werkwijze om mensen met psychosociale
klachten te helpen door de samenwerking tussen huisarts, eerstelijns zorgverlener,
welzijn en het sociaal domein. Hiermee wordt Welzijn op Recept breder opgevat dan
het huidige concept Welzijn op Recept.
-
• Er bestaat geen duiding van Welzijn op Recept door het Zorginstituut. Het door VWS
gefinancierde bestaande integrale inkoopadvies Welzijn op Recept (https://welzijnoprecept.nl/integraal-inkoopadvies-welzijn-op-recept/)
dient als handreiking en is richtinggevend voor de samenwerkingsafspraken tussen gemeenten
en zorgverzekeraars.
-
• ZN verzoekt het Zorginstituut om een duiding.
-
• De SPUK-middelen die gemeenten kunnen aanvragen, worden ingezet voor:
-
○ Het welzijnsaanbod in de wijk verder te versterken zodat het aanbod o.a. met het oog
op de groep mensen die met het verder scheiden van wonen en zorg thuis blijft wonen,
het opstarten van WOR-trajecten in gemeenten waar dit nu nog niet gebeurt en het inkopen
van WOR-trajecten;
-
○ Het aanbod van de onderdelen van de ketenaanpak die geen Zvw-zorg betreffen
-
○
Coördinatiekosten om de ketenaanpak binnen de gemeente in te richten, met tenminste zorgverzekeraars en relevante (zorg)professionals.
Valpreventie
-
• De ketenaanpak is een aanpak gericht op thuiswonende ouderen van 65 jaar of ouder
met een verhoogd valrisico die bestaat uit:
-
1) Opsporing (risico-inschatting);
-
2) Screening (valanalyse);
-
3) Inzet van erkende beweeginterventie zoals op loketgezondleven.nl van het RIVM, zo
nodig aangevuld met medicatiebewaking, aanpak visus problemen, aanpak van voetproblemen
en schoeisel, aanpassingen huis en omgeving, voedingsinterventie, educatieve interventies,
psychologische interventies, medische behandeling van onderliggende ziektes en actieve
begeleiding en doorverwijzing naar structureel beweegaanbod.
-
• Per 2023 krijgt jaarlijks 14% van alle thuiswonende ouderen (65+) een risico-inschatting. Per 2023 volgt jaarlijks 3% van
alle thuiswonende ouderen (65+), waarbij verhoogd valrisico is vastgesteld, een erkend
valpreventief beweeginterventie. Dit betreft landelijke percentages. Deze inzet is
noodzakelijk om de potentiële besparingen, onder andere binnen de Zvw, te kunnen realiseren. Dit is ook de minimale inzet om te komen tot minder meer druk
op de zorg, waaronder SEH-bezoeken naar aanleiding van een val.
-
• Voor gemeenten zijn al per 2023 via de SPUK middelen beschikbaar om de onderdelen
die vallen binnen de gemeentelijke domeinen (zoals een valrisico-inschatting en valpreventief
beweeginterventie) aan te bieden en de ketenaanpak met zorgverzekeraars op te zetten.
-
• Gezien de kortingen die per 2023 worden toegepast binnen de Zvw en Wlz, en een deel van de potentiële besparingen daadwerkelijk te kunnen realiseren, vragen
gemeenten die een SPUK aanvragen, in elk geval middelen aan voor valpreventie.
-
• De valrisico-inschatting zal in 2023 door zorgverzekeraars vergoed kunnen worden als
onderdeel van bestaande consulten, bijvoorbeeld door wijkverpleging of de huisarts.
De organisatie van valpreventie is nog niet overal gerealiseerd, dus de inzet zal
beperkt zijn en op het moment voornamelijk voor die mensen met indicatie in de zorg
om medicalisering van preventie te voorkomen.
-
• De valanalyse kan in 2023 door zorgverzekeraars vergoed worden voor zover deze wordt
uitgevoerd door zorgprofessionals die volgens ZIN de competenties hebben om dit te
doen en gedeclareerd worden onder reeds bestaande prestatiecodes. De organisatie van
valpreventie is nog niet overal gerealiseerd, dus de inzet zal beperkt zijn en op
het moment voornamelijk voor die mensen met indicatie in de zorg om medicalisering
van preventie te voorkomen.
-
• Zorgverzekeraars kopen voor 2024 erkende valpreventieve beweeginterventies in voor
ouderen die hiervoor in aanmerking komen.
-
• Zorgverzekeraars komen uiterlijk met de betrokken beroepsgroepen tot afspraken over
welke beroepsgroepen onder welke voorwaarden de valanalyse kunnen uitvoeren. Dit kan
vervolgens worden opgenomen in het inkoopbeleid voor 2024.
-
• In opdracht van VWS ondersteunt VeiligheidNL samen met het RIVM gemeenten met kennis
over hoe de effectieve ketenaanpak kan worden vormgegeven.
-
• De SPUK-middelen die gemeenten kunnen aanvragen, worden ingezet voor:
-
○ Het aanbod van de onderdelen van de ketenaanpak die thuis horen in sociaal/publiek
domein:
-
– Het opsporen van ouderen en het vaststellen van de valrisico van deze groep;
-
– Het equiperen en voorlichten van de mantelzorgers bij het opsporen en ondersteunen
van ouderen met een verhoogd valrisico;
-
– Het aanbieden van erkende beweeginterventies zoals op loketgezondleven.nl van het
RIVM;
-
– Het gedeeltelijk compenseren van ouderen die een woningaanpassing nodig hebben.
-
○ Coördinatiekosten om de ketenaanpak binnen de gemeente in te richten, met tenminste
zorgverzekeraars en relevante (zorg)professionals.
Naast de ketenaanpak valpreventie is er ook ruimte voor het aanbieden van daarop aansluitende
beweegactiviteiten voor 65-plussers die geen verhoogd valrisico hebben en het aanbieden
van andere door het RIVM erkende valpreventieprogramma’s.
Kansrijke start
4. Wat is nodig om de resultaten te kunnen halen?
In dit hoofdstuk gaan we in op de zaken die nodig zijn om de doelen te kunnen bereiken:
-
a. Financiën
-
b. Regionale en lokale samenwerking
-
c. Agenda en dialoog Health in all policies
-
d. Kennisinfrastructuur
-
e. Monitoring
-
f. Ondersteuningsprogramma
-
g. Governance
4A. Financiën
De financiering van gemeenten op het thema gezondheidsbevordering is nu ten dele afhankelijk
van tijdelijke, niet structurele, middelen. De tijdelijkheid van financiering bemoeilijkt
het integraal, domeinoverstijgend werken en ontmoedigt het werken aan doelen die slechts
op langere termijn te behalen zijn. Juist een integrale, lange termijn aanpak is nodig
om resultaat te kunnen behalen bij het verkleinen van gezondheidsachterstanden.
Voor de afspraken die opgenomen zijn in het GALA is gekozen om de financiering van
verschillende (bestaande en nieuwe) programma’s en aanpakken waarover afspraken zijn
gemaakt, te bundelen in één specifieke uitkering (SPUK). Dit betreft het financiële
arrangement waarmee de gemeenten geoormerkt geld kunnen aanvragen. In de SPUK worden
in elk geval 15 bestaande en nieuwe interventies en aanpakken gebundeld. Voor 2023
kunnen gemeenten met een eenvoudige aanvraag middelen ontvangen. Voor de periode 2024–2026
dient een plan van aanpak te worden opgesteld waaruit blijkt dat de verschillende
interventies en aanpakken hun plek hebben in een samenhangende, integrale blik op
het bevorderen van de (positieve) gezondheid van de inwoners.
De verdeling van de SPUK-middelen over gemeenten wordt gebaseerd op inwonertal en
het aantal inwoners met gezondheidsachterstanden (gebaseerd op inkomensniveau en opleidingsniveau).
Gemeenten worden zodoende in staat gesteld om met prioriteit in te zetten op de inwoners,
buurten en wijken waar sprake is van achterstanden. Achterstanden die een nadelige
impact hebben op de (ervaren) gezondheid.
Voor het opstellen van een plan van aanpak dienen in elk geval de volgende elementen
opgenomen te zijn.
-
– De (samenhang tussen) de doelen en de afgesproken acties in het GALA. Met speciale
aandacht voor de vraag hoe de (wijken met) mensen met gezondheidsachterstanden te
bereiken;
-
– De verbinding met lokale aanpak in het sociale en fysieke domein;
-
– Samenwerkingsafspraken binnen de regionale preventie-infrastructuur met zorgverzekeraars
en zorgpartijen;
-
– Samenwerkingsafspraken met lokale partijen (binnen een preventie- en of sportakkoord waar
dit aan de orde is);
-
– De verbinding met de lokale nota gezondheidsbeleid;
-
– De inzet van de advies- en kennisfunctie van de GGD;
-
– De betrokkenheid van bewoners en bewonersinitiatieven.
De brede SPUK bundelt de middelen rondom programma’s en interventies met overlappende
doelstellingen. Gemeenten kunnen zodoende een integrale aanpak ontwikkelen, waarin
de doelstellingen van de programma’s en interventies in samenhang worden georganiseerd.
Alle gemeenten kunnen een aanvraag doen voor (onderdelen van) de SPUK. Voor sommige
bestaande regelingen en programma’s betekent dit een wijziging van het type uitkering,
namelijk van een decentralisatie uitkering naar een specifieke uitkering. De SPUK
wordt begin 2023 gepubliceerd. Naar verwachting zullen de afspraken over het IZA budget
voor gemeenten tot een wijziging van de SPUK leiden begin 2023, omdat deze middelen
daarin worden opgenomen.
Door het aanvragen van de middelen voor een onderdeel binnen de SPUK committeert de
aanvragende gemeente zich eraan om de verstrekte middelen in te zetten voor de in
het GALA opgenomen activiteiten ten behoeve van de afgesproken doelen. Dit geldt alleen
voor de onderdelen die de gemeenten heeft aangevraagd.
De gemeenten zullen niet worden afgerekend op de outcome van deze inspanningen, omdat
het behalen van deze outcome van veel factoren afhankelijk is, die veelal ook buiten
de invloedsfeer van de gemeente liggen. Er wordt gemonitord op het al dan niet behalen
van de beoogde resultaten die zijn afgesproken. Op basis van de monitoring vindt ook
het gesprek plaats welke interventies of aanpakken succesvol zijn en welke niet.
In de SPUK worden de volgende onderdelen en budgetten opgenomen. Tevens is aangegeven
welke middelen structureel zijn. De bedragen zijn afgerond. Voor de exacte bedragen
wordt verwezen naar de SPUK.
| |
2023
|
2024
|
2025
|
2026
|
Struct.
|
|
1. Sportakkoord
|
13
|
13
|
13
|
10
|
10
|
|
2. BRC1
|
89,3
|
89,3
|
89,3
|
86,3
|
86,3
|
|
Totaal Sport & Bewegen
|
102,3
|
102,3
|
102,3
|
96,3
|
96,3
|
|
3. Terugdringen Gezondheidsachterstanden (voorheen via DU GIDS)2
|
20
|
20
|
20
|
20
|
20
|
|
4. Kansrijke Start3
|
15
|
16
|
16
|
20
|
20
|
|
5. Mentale Gezondheid4
|
7
|
5
|
5
|
|
|
|
6. Aanpak overgewicht en obesitas
|
17,5
|
17,5
|
17,5
|
|
|
|
7. Valpreventie5
|
51,4
|
47,4
|
47,4
|
48,9
|
48,9
|
|
8. Leefomgeving
|
10
|
10
|
10
|
|
|
|
9. Opgroeien in een Kansrijke Omgeving & Vroegsignalering Alcoholproblematiek (10
en 11 samengevoegd)
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
|
|
|
10. Wijkaanpak sociale basis, inclusief stimuleren woonvormen
|
36,4
|
35,9
|
35,9
|
26,9
|
|
|
11. Mantelzorg (Respijtzorg)
|
10
|
10
|
10
|
9
|
9
|
|
12. Een tegen Eenzaamheid (lokale coalities)
|
10
|
10
|
8
|
|
|
|
13. Welzijn op Recept (WOR)
|
5,5
|
9,5
|
11,5
|
13,5
|
|
|
Totaal Gezondheid en Sociale Basis (omzien naar elkaar) alles tot aan maatwerk/WMO
|
185,3
|
183,8
|
183,8
|
138,3
|
97,9
|
|
14. Versterken kennisfunctie GGD-en
|
2,5
|
2,5
|
2,5
|
|
|
|
15. Coördinatiekosten regionale aanpak preventie
|
8,9
|
7,3
|
7,3
|
|
|
|
Totaal algemeen thema (overall)
|
11,4
|
9,8
|
9,8
|
|
|
|
IZA middelen (150 miljoen, deze worden naar verwachting later aan de spuk toegevoegd)
|
150
|
150
|
150
|
150
|
150
|
|
Totaal Brede SPUK (inclusief IZA)
|
449
|
445,9
|
445,9
|
384,6
|
|
1De reeks bestaat uit middelen afkomstig van de Ministeries VWS, OCW en SZW.
2Gidsgelden werden voorheen verdeeld over 150 gemeenten en worden nu obv verdeelsleutel
(inwoneraantallen, inkomensniveau en opleidingsniveau (proxy voor gezondheidsachterstanden))
verdeeld over alle gemeenten. NB deze verdeelsleutel geldt voor alle middelen in de
SPUK.
3De KS middelen startte in 2019 met 3 mln> en waren in 2020 en 2021 4,7 mln. Dit besloeg
niet alle gemeenten, maar circa 275 gemeenten. In 2022 is totaal 14 mln. ter beschikking
gesteld via mei-, september- en decembercirculaire.
4Er zijn in 2022 reeds extra middelen (1,1 miljoen) voor mentale gezondheid aan gemeenten
beschikbaar gesteld.
5Vanaf 2023 wordt er in het Gemeentefonds per jaar € 10 miljoen gekort op de Wmo-uitgaven,
oplopend tot € 20 miljoen structureel vanaf 2031 (Startnota Kabinet Rutte-IV, Kamerstuk
35 925, nr. 143).
Perspectief na 2026
Met de SPUK kunnen gemeenten voor de periode 2023–2026 middelen aanvragen voor de
afgesproken acties. Het grootste deel van de SPUK middelen betreft structureel budget.
Maar dat geldt niet voor alle onderdelen. Zo is voor de aanpak voor obesitas, mentale
gezondheid, eenzaamheid en Welzijn op Recept na 2025 geen geoormerkt geld voor gemeenten
beschikbaar. VNG en VWS gaan in 2024 met elkaar in overleg om te bepalen wat het wegvallen
van middelen betekent voor de in gang gezette beweging. Deze actie is opgenomen in
paragraaf G van dit hoofdstuk.
4B. Regionale en lokale samenwerking
Domeinoverstijgend en integraal werken
Gemeenten zijn op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) primair verantwoordelijk voor publieke gezondheidszorg, inclusief gezondheidsbevordering.
Gezondheidsproblemen hebben echter niet altijd hun oorzaak in het gezondheidsdomein,
maar kunnen op hele andere terreinen liggen, zoals bestaanszekerheid, werksituatie
en leefomstandigheden. Dit betekent dat ook de antwoorden op gezondheidsvragen in
deze domeinen gevonden kunnen worden. Goed gezondheidsbeleid vraagt om een integrale
benadering en domeinoverstijgende samenwerking. Dit betekent dat de samenhang met
activiteiten die gemeenten vanuit andere wetten ondernemen (o.a. Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Jeugdwet) goed geregeld moet zijn.
Afbeelding: zie ter illustratie bovenstaand plaatje, ontwikkeld door kennisinstituut
Pharos.
Regionale preventie-infrastructuur
Samenwerking is ingewikkeld en komt niet altijd vanzelfsprekend tot stand. Of het
nu binnen of tussen gemeenten is, of met zorgverzekeraars. Hetzelfde geldt overigens
ook voor de samenwerking tussen (zorg)professionals. Dit bemoeilijkt landelijke implementatie
en opschaling van erkende, én kansrijke, interventies over de domeinen heen. In het
IZA is afgesproken dat er per 1 januari 2025 een preventie infrastructuur tot stand
moet komen, waarbinnen op basis van een regiobeeld en regioplan structureel wordt
samengewerkt en doorverwezen om tot integraal aanbod te komen. Regionaal samenwerken
bevordert de efficiëntie en slagkracht en ondersteuning van veel, met name kleinere,
gemeenten en vergemakkelijkt het maken van afspraken met vaak regionaal of landelijk
werkende organisaties, zoals de zorgverzekeraars. Daarbij is het belangrijk dat er
een wisselwerking is tussen regionale en lokale plannen en activiteiten.
Veel regionale samenwerking rondom publieke gezondheidszorg en gezondheidsbevordering
vindt momenteel al plaats langs de lijn van de GGD regio’s. De GGD-en hebben een goede
uitgangspositie om te adviseren over bovengemeentelijke samenwerking en partijen aan
elkaar te verbinden. Ook kunnen de GGD-en adviseren en ondersteunen in het vertalen
van regionale plannen naar de lokale gemeentelijke praktijk. Door de bestaande kennis
van het netwerk en de gemeentelijke domeinen kan geadviseerd en ondersteund worden
in het verbinden van beleidsdomeinen en het vormen van integrale aanpakken. Hierbij
gaat het over randvoorwaarden voor duurzame samenwerking maar ook op inhoud over interventies
en de kennis en ervaringen daaromtrent. De GGD-regio’s komen in grote lijnen overeen
met de zorgkantoorregio’s. De zorgkantoorregio’s zijn leidend voor de regiobeelden
en -plannen die conform afspraken in het IZA worden opgesteld. Daar waar de regio’s
verschillen, gaan partijen om tafel om te voorkomen dat er incongruentie ontstaat.
Individueel maatwerk
Op individueel niveau wordt bepaald hoe zorg en ondersteuning op maat geleverd kan
worden. Ieder individu en iedere hulpvraag kan immers weer anders zijn. Daarom zijn
er (zorg)professionals nodig die boven de afzonderlijke ketenaanpakken, in samenspraak
met de ontvangende cliënt of patiënt, kunnen bepalen welk probleem het eerst een oplossing
nodig heeft en hoe losse interventies aan elkaar geknoopt kunnen worden tot een sluitende
keten op individueel niveau. Hiervoor zijn er schakels nodig binnen de gemeenten op
wijkniveau, bekostigd vanuit de gemeente dan wel de zorgverzekeraar. Een voorbeeld
hiervan is de centrale zorgverlener binnen de aanpak overgewicht en obesitas bij kinderen.
In paragraaf 3G, onderdeel I, is opgenomen aan welke randvoorwaarden en criteria moet
zijn voldaan om te kunnen spreken van een regionale preventie infrastructuur. Tevens
zijn taken en verantwoordelijkheden opgenomen.
4C. Agenda en dialoog Health in all policies
In de inleiding van het GALA is uiteengezet dat de gezondheid van mensen door veel
determinanten wordt beïnvloed. Persoonsgebonden factoren zoals bloeddruk of cholesterol;
leefstijl en gewoonten zoals voeding, roken, stress; en leef-, woon- en werkomstandigheden.
In de acties die horen bij de gezondheidsdoelen over het verminderen van gezondheidsachterstanden
en een gezonde fysieke leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten, is opgenomen
dat VWS het belang van gezondheid agendeert bij andere departementen. Dit heeft als
doel ervoor te zorgen dat het belang van gezondheid en de consequenties voor gezondheid
van bepaalde beleidskeuzes bekend zijn en worden meegewogen. In deze paragraaf wordt
nader toegelicht wat VWS zelf doet aan flankerend beleid en welke acties worden genomen
om gezondheid te agenderen bij andere departementen.
Flankerend beleid vanuit VWS
Het is een gezamenlijk belang om gezond gedrag te stimuleren van alle Nederlanders.
Het Rijk neemt hiertoe waar mogelijk effectieve landelijke maatregelen.
Om het gedeeld belang dat kinderen in een rookvrije en nicotinevrije omgeving kunnen
opgroeien te stimuleren voert het Rijk een breed pakket van tabaksontmoedigingsmaatregelen
door, waaronder de accijnsverhoging op rookwaren zodat een pakje sigaretten € 10,–
kost in 2024, zoals afgesproken in het Regeerakkoord. Ook zal het aantal verkooppunten
van rookwaren verder worden verminderd en wordt een verhoging van de huidige leeftijdsgrens
naar 21 jaar onderzocht. Het Rijk en een brede coalitie van partijen zetten daarnaast
in op het stoppen met roken te stimuleren. Zo wordt een Taskforce Stoppen met Roken
opgericht die aan de slag gaat om meer mensen die roken te motiveren een stoppoging
te doen.
De verleiding tot ongezond eten en drinken is in de fysieke en online omgeving overvloedig
aanwezig. Dit wordt ook wel een ‘obesogene leefomgeving’ genoemd. De dagelijkse voedselomgeving
moet gezonder. In het Regeerakkoord is afgesproken dat het Rijk de belasting op niet-alcoholische
(fris)dranken zal verhogen. Per 2024 wordt de verbruiksbelasting op niet-alcoholische
(fris)dranken verhoogd. Dit geldt ook voor en het laagste tarief voor bier zodat de
accijns over bier niet minder is dan over fris. Mineraalwaters worden uitgezonderd
van deze belasting.
Verder is in het Regeerakkoord afgesproken dat wordt verkend hoe we op termijn een
suikerbelasting kunnen invoeren en de btw op groente en fruit naar 0% kunnen verlagen.
Daarnaast maakt het Rijk bindende afspraken met de industrie over gezondere voedingsmiddelen.
Om de dagelijkse voedselomgeving gezonder te maken, neemt VWS maatregelen in de voedselomgeving.
VWS zal een bevoegdheid creëren voor gemeenten voor het weren van ongezonde voedselaanbieders.
Ook werkt VWS aan wetgeving tegen kindermarketing van ongezonde voedingsmiddelen en
wettelijke normen voor levensmiddelen (zoals een maximum zout- of suikergehalte).
Wat betreft alcohol onderschatten we de gevolgen en risico’s van alcoholgebruik voor
onszelf én voor onze kinderen. We delen het belang dat verandering nodig is. VWS verkent
daarom hoe de ongezonde keuze voor alcohol moeilijker gemaakt kan worden om de doelen
om problematisch alcoholgebruik terug te dringen, zoals geformuleerd in het Nationaal
Preventieakkoord, dichterbij te brengen. VWS zet programma’s die reeds zijn ingezet,
bijvoorbeeld Opgroeien in een Kansrijke Omgeving en Samenwerkingsverband Vroegsignalering
Alcoholgebruik voort.
Agenda en dialoog Health in all policies
Het Ministerie van VWS is bij diverse dossiers van andere departementen actief betrokken
om (de consequenties op) gezondheid in beeld te brengen en onderdeel te maken van
de besluitvorming. In het kader hieronder zijn voorbeelden van deze betrokkenheid
opgenomen. Een bredere blik op gezondheid en het bevorderen van gezondheid is nodig.
Een belangrijk vraagstuk dat momenteel speelt op het terrein van (interdepartementale)
gezondheidsmaatregelen en preventie is dat er duidelijkheid komt over wanneer de overheid
wel of niet moet kiezen voor de implementatie/invoering van een gezondheids-/preventiemaatregel
bijvoorbeeld in de Zorgverzekeringswet, een bevolkingsonderzoek of vaccinatieprogramma. De staatsecretaris heeft aan het
kennisplatform Preventie, een onafhankelijk platform met experts uit beleid, onderzoek en praktijk die eerder
hebben geadviseerd over kennisontwikkeling op het thema preventie, gevraagd een advies
uit te brengen hoe de brede kosten en baten van preventie en de budgettaire effecten
voor de rijksbegroting meegenomen kunnen worden in de besluitvorming. Daarbij zal
ook nader gevraagd worden in te gaan op het gebruik van de uitkomstmaat QALY (extra
levensjaar in goede gezondheid).
In aanvulling op de acties die zijn opgenomen over het agenderen van gezondheid bij
andere departementen in de paragrafen over het terugdringen van gezondheidsachterstanden
en de inrichting van een fysieke gezonde leefomgeving, zijn de volgende acties geformuleerd:
Acties VWS
-
• VWS neemt het initiatief om te komen tot een samenhangende agenda om gezondheid op
diverse beleidsterreinen te agenderen en tot een integrale afweging te komen van beleidskeuzes
waarin gezondheid wordt meegenomen. VWS zal dit in overleg met de Stuurgroep Impact
op gezondheid vorm geven.
-
• VWS organiseert met gemeenten rondetafelgesprekken over een dergelijke agenda.
-
• VWS vraagt het kennisplatform Preventie om een advies uit te brengen over de het meenemen
van de brede kosten en baten van preventie en de budgettaire effecten voor de rijksbegroting.
-
• VWS zal een bevoegdheid creëren voor gemeenten voor het weren van ongezonde voedselaanbieders.
-
• VWS werkt aan wetgeving tegen kindermarketing van ongezonde voedingsmiddelen en wettelijke
normen voor levensmiddelen (zoals een maximum zout- of suikergehalte).
|
Voorbeelden van agenderen van gezondheid op andere beleidsterreinen.
• De Staatssecretaris van VWS geeft als coördinerend bewindspersoon uitvoering aan
de landelijke aanpak ‘Mentale Gezondheid: van ons allemaal’ samen met 3 departementen
en 7 bewindspersonen. Dit heeft tot doel om mentale gezondheid mee te nemen op school,
op de werkvloer, online en in het armoedebeleid. Ook wordt cultuur ingezet om mentale
gezondheid te verbeteren en mentale gezondheid bespreekbaar te maken.
• Samen met OCW zet VWS met het programma ‘Welbevinden op school’ in op het bespreekbaar
maken van mentale gezondheid op scholen van primair onderwijs (po), voortgezet onderwijs
(vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo).
• OCW werkt met de sectorraden en de VNG aan de opgave uit het IBO Onderwijshuisvesting,
waar het verbeteren van het binnenklimaat in schoolgebouwen een belangrijk onderdeel
van is.
• Met OCW en SZW werkt VWS samen aan gezonde school maaltijden.
• Voor de inzet op bewegen werkt VWS samen met diverse departementen zoals BZK, IenW,
SZW, en OCW. Een concreet voorbeeld hiervan is de samenwerking met IenW op het gebied
van fietsstimulering via het programma Kies de fiets.
• Samen met de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen kijkt VWS hoe
we, mede in het kader van de ‘Aanpak geldzorgen, armoede en schulden’, regio’s kunnen
ondersteunen met, waar nodig een stevige infrastructuur tussen de eerstelijn en het
bredere sociaal domein. De Minister van VWS verkent in de uitwerking van het I|A wat
er vanuit het zorgdomein nodig is om dit te organiseren en zorgverleners te faciliteren
op praktijkniveau. Er lopen verschillende acties, o.a. het Project ‘Financiën in de
Spreekkamer’ waar huisartsenpraktijken worden ondersteund bij het signaleren en bespreekbaar
maken van geldzorgen, en het warm overdragen van patiënten naar schuldhulpverlening.
• Met Binnenlandse Zaken werkt VWS aan de Stedelijke Vernieuwingsagenda BZK en het
programma Veiligheid en Leefbaarheid waar in de meest kwetsbare gebieden wordt ingezet
op integraal beleid en waar VWS een bijdrage levert vanuit gezondheids-perspectief.
• De gezondheidssector is één van de door EZK aangewezen topsectoren. Via Health ~
Holland wordt de samenwerking tussen het bedrijfsleven en de wetenschap gestimuleerd
en innovatie ondersteund.
• VWS is ook partij bij thema's in het 'fysieke' domein om de gezondheid via de fysieke
leefomgeving positief te beïnvloeden. Het Ministerie van VWS heeft inmiddels een vaste
plek aan tafel bij de Raad voor de fysieke leefomgeving, waar kabinetsbesluiten op
het gebied van de fysieke leefomgeving worden voorbereid.
• In het kader van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) heeft VWS het programma Groene
en Gezonde Leefomgeving opgezet, samen met collega’s van BZK, IenW en LNV. Met dat
programma wil de staatssecretaris overheden betere instrumenten geven om afwegingen
te kunnen maken en projecten te stimuleren voor verbetering van de gezonde leefomgeving.
• VWS en I&W verkennen samen hoe de relatie tussen gezondheid en mobilteit kan worden
versterkt.
• Een aantal andere belangrijke nationale beleidsontwikkelingen waar VWS op aan sluit
zijn: provinciale uitvraag, ruimtelijke ordeningsbrief (voorheen 100-dagenbrief),
invoering Omgevingswet, NOVI/NOVEX, Groen in de stad, Nationale Woon en Bouw Agenda,
Verstedelijkingsstrategie, Nationaal Programma Landelijk Gebied, Citydeals, klimaatadaptatie
en biodiversiteit/natuur-inclusief werken.
|
4D. Kennisinfrastructuur
Data helpen om inzicht te krijgen in de gezondheidssituatie in wijken en regio’s en
het voedt de dialoog zodat gemeenten en zorgverzekeraars het juiste kunnen doen en
de impact van hun inzet ook kunnen meten. Een stevige kennisbasis is belangrijk om
nu en in de toekomst goed onderbouwde keuzes te kunnen maken over te nemen interventies
en hierin bij te kunnen sturen. De kennisdeling over het gebruik van data en de inzet
van erkende interventies en (integrale) aanpakken kan beter. Op dit moment is deze
kennis versnipperd (over onderwerpen en over geografische niveaus) en zijn er veel
verschillende partijen actief.
De huidige kennisinfrastructuur, waarin de samenwerking en uitwisseling van bestaande
kennis tussen gemeenten, de GGD en het RIVM (Centrum Gezond Leven) belangrijke schakels
vormen, verdient versterking. Dit is nodig om bestuurders interventies en aanpakken
aan te kunnen reiken die passen bij, of op maat te maken zijn, voor hun lokale situatie.
Een integrale aanpak bestaat uit een samenhangend aanbod van (bij voorkeur) erkende
interventies, beleid en maatregelen.
De komende jaren wordt beoogd de kennisinfrastructuur te versterken zodat de landelijke
kennisontwikkeling en kennisdeling beter ten dienste staat van lokale behoeften en
lokale ervaringen beter worden meegenomen bij het (door)ontwikkelen van interventies
en aanpakken.
Het RIVM Gezond Leven heeft een taak in het bundelen, delen en doorontwikkelen van
kennis over effectieve aanpakken en interventies. Op het Loket Gezond Leven | Loketgezondleven.nl
van het RIVM is veel en brede informatie te vinden over erkende interventies voor
gezondheidsbevordering en over hoe gezondheidsbevordering samenhangend toe te passen
is in de lokale praktijk.
Het RIVM schakelt nauw met verschillende landelijke kennisinstellingen die vanuit
hun eigen expertise bijdragen aan het bevorderen van gezondheid en preventie, afhankelijk
van thema, setting of doelgroep (zoals voeding, sport en bewegen, mensen met gezondheidsachterstanden
en mentale gezondheid). Denk aan kennispartijen als Trimbos, het Voedingscentrum,
JOGG, Pharos, Rutgers, Veiligheid NL, kenniscentrum Sport en Bewegen, Movisie, NJC,
NJI en Academische werkplaatsen publieke gezondheid (AWPG).
De GGD-en hebben van oudsher een belangrijke rol in de dataverzameling en het verschaffen
van inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking, als ook in de advisering over
zinvolle gezondheidsbevorderende interventies. Deze taken zijn vastgelegd in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Concreet kan de GGD bijvoorbeeld ingezet worden voor de volgende taken:
-
• Het in kaart brengen van de (gezondheids)situatie, via dataverzameling en verbinding
met data uit andere domeinen;
-
• Het bieden van ondersteuning bij het stellen van lokale beleids- en gezondheidsdoelen
en het kiezen van gepaste interventies om deze te behalen;
-
• Het monitoren van de voortgang van beleid en aanpak met (erkende) interventies voor
de verschillende thema’s, het onderzoeken van de effectiviteit van de (erkende) interventies
of landelijke aanpakken in de lokale context en terugkoppeling van deze informatie/kennis
naar het landelijk niveau (RIVM);
-
• Advisering over bovengemeentelijke samenwerkingsafspraken in de regioplannen.
Er ligt een logische link tussen gemeenten, GGD en het RIVM. De kennis van de GGD
wordt gevoed door de ervaringen van gemeenten bij de implementatie van interventies,
en door interactie met het RIVM en andere landelijke kennispartijen. De ervaringen
van gemeenten kunnen worden meegenomen bij het doorontwikkelen van interventies en
in de landelijke kennisprogrammering. Het gaat hierbij niet alleen om ervaringen en
kennis over de interventies zelf, maar ook over de randvoorwaarden om deze duurzaam
in te zetten, bijvoorbeeld bestuurlijke borging, financiering, draagvlak en governance
in bredere zin.
Acties VWS
-
• VWS faciliteert dat ontwikkelde kennis over Gezond en Actief leven via de bestaande
structuur van het RIVM Gezond Leven wordt verzameld, geïntegreerd en verspreid, en
de geïntegreerde kennis terecht komt bij GGD-en en gemeenten. Daarbij gaat het zowel
om wetenschappelijke kennis als praktijk- en ervaringskennis, zodat gemeenten en GGD-en
met praktijkgerichte kennis preventief kunnen werken aan gezondheid van inwoners;
-
• VWS werkt samen met VNG en gemeenten om landelijke en regionale samenhang tussen verschillende
programma’s aan te brengen en versnippering tegen te gaan. Kennispartners en kennisgebruikers
weten bij wie ze waarvoor terecht kunnen.
-
• VWS bevordert dat relevant lokaal ontwikkelde praktijk- en ervaringskennis van gemeenten
landelijk beschikbaar komt en verrijkt kan worden met wetenschappelijke kennis, en
stimuleert ook doorontwikkeling om gezondheid en preventie verder te bevorderen.
-
• VWS zet zich in om de rol- en taakverdeling van kennisorganisaties, ook ten opzichte
van elkaar, te verduidelijken en te faciliteren. Dat vormt de basis voor goede samenwerking
met respect voor elkaars kennis, expertise en positie.
-
• VWS geeft ZonMw opdracht om bij de programmering van onderzoek, onder de vlag van
het zevende preventieprogramma, aandacht te besteden aan de kennisbehoeften van gemeenten
en kennis door te ontwikkelen.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten maken gebruik van lokale- en regionaal afgestemde – data over de gezondheidssituatie
om keuzes te onderbouwen, en schakelen hiervoor (desgewenst) de GGD in;
-
• Gemeenten zorgen voor een stevig opdrachtgeverschap naar de GGD over onderbouwing
en totstandkoming aanpakken;
-
• Gemeenten gebruiken – in samenwerking met de GGD – landelijke beschikbare kennis via
het RIVM Gezond Leven over integraal werken, planmatig werken en (erkende) interventies
of aanpakken en de landelijke kennis op de verschillende thema’s van de thematische
kennisinstellingen;
-
• Gemeenten brengen in samenwerking met GGD-en hun ervaringen met toepassen van interventies
en aanpakken terug naar landelijk niveau.
4E. Ondersteuningsprogramma
De VNG richt, met de VSG en een deel van bovengenoemde partijen, een ondersteuningsteam
in dat laagdrempelig benaderbaar is voor gemeenten. Dit moet fungeren als een centraal
punt en vraagbaak voor gemeenten voor het GALA en de SPUK. Dit is een vergelijkbare
rol als die het ‘ondersteuningsteam Lokale Preventieakkoorden’ van de VNG nu heeft
en in 2022 afloopt.
Functies van het ondersteuningsteam zijn onder andere:
-
• Ondersteunen van gemeenten bij het doen van een aanvraag voor de Specifieke uitkering (SPUK);
-
• Organiseren van ondersteuning (b.v. kennis, goede voorbeelden, verdiepende bijeenkomsten), om gemeenten te helpen
bij het opstellen van het – in de SPUK gevraagde – plan van aanpak voor de jaren 2024 t/m 2026;
-
• Het voorzitten van de kerngroep om plannen op de voorwaarden uit de SPUK te beoordelen;
-
• In kaart brengen van knelpunten en actuele ontwikkelingen en hierop acteren;
-
• Bijdragen aan de organisatie van regionale kennisnetwerken (waar daar behoefte aan is).
De VNG kan deze rol niet alleen vervullen. De VNG moet vooral goed kunnen doorverwijzen
en er is een nauwe samenwerking nodig met de regionale GGD-en, het RIVM en de landelijke
kennisinstituten en ondersteuningsorganisaties. Denk aan AiG, Pharos, Kenniscentrum
Sport en Bewegen, NOC/NSF, Trimbos, Veiligheid NL, NCJ, NJI, Movisie, MIND, LKCA,
JOGG.
Het ondersteuningsteam kan helpen bij het opzetten van regionale netwerken, voor zover
deze nog niet bestaan en er behoefte is aan ondersteuning. Voor de lange termijn beogen
we dat één van de partijen in de regio, bijvoorbeeld de GGD, die rol als brugfunctie
en trekker op kennis en advisering gaat vervullen.
Acties VWS
-
• VWS werkt samen met het ondersteuningsteam en aangesloten kennisinstellingen en ondersteuningspartijen
aan een heldere rolverdeling en goede samenwerking tussen de organisaties op landelijk,
regionaal en lokaal niveau. Onderdeel daarvan is het opbouwen van een regionaal netwerk
van expertise om lokaal te ondersteunen en het maken van afspraken om de toegang tot
kennis en ondersteuning op maat in de wijk te ontsluiten.
-
• VWS is opdrachtgever en financier van het ondersteuningsteam van de VNG.
-
• VWS is opdrachtgever en financier van de landelijke kennisinstituten en ondersteuningsorganisaties.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten maken heldere afspraken over de totstandkoming van integrale aanpakken/
programma’s
-
• Gemeenten benutten het tijdelijke integrale ondersteuningsaanbod voor de implementatie
van GALA/ SPUK thema’s, zie ondersteuningsprogramma.
-
• Gemeenten nemen deel aan regionale netwerken waarin kennis en ondersteuningspartijen
als JOGG, Pharos, etc (afhankelijk van gezondheidsthema) zitten.
4F. Monitoring
Landelijke, regionale en lokale monitoring is essentieel om te kunnen bepalen in hoeverre
de afspraken in dit akkoord in de lokale en regionale praktijk worden uitgevoerd en
welk effect ze sorteren. Er is behoefte aan inzicht in:
-
• de ontwikkelingen op het gebied van regionale samenwerking tussen zorgverzekeraars
en gemeenten op het gebied van gezondheid en preventie, zowel qua structuur als qua
ketenaanpakken waarover afspraken worden gemaakt;
-
• de lokale, regionale en landelijke gezondheidseffecten van de aanpakken, als ook op
het dwarsdoorsnijdende thema gezondheidsachterstanden.
De uitkomsten op basis van de monitoring kunnen bijdragen aan het maken van goed onderbouwde
keuzes op lokaal (en regionaal) niveau en om bij te sturen waar nodig.
Op dit moment zijn er al diverse monitors ontwikkeld welke relevant zijn voor GALA
en de SPUK. Zo is er onder andere de gemeentezorgspiegel die gemeenten en zorgverzekeraars
benutten bij de regionale samenwerkingsagenda’s, de landelijke monitoring van de gecombineerde
leefstijl interventie bij overgewicht en obesitas van volwassenen en de monitor van
de aanpak kansrijke start. Ook de opbrengsten van de JOGG-aanpak en van het preventieakkoord
worden gemonitord. Het streven is voor alle programma’s vallend onder SPUK monitoring
in te richten. Deze monitoring kan er per programma anders uitzien. Er is echter meer
stroomlijning en uniformering in de monitoring nodig, en aandacht voor dwarsdoorsnijdende
thema’s als gezondheidsachterstanden. Daarvoor wordt op drie vlakken ingezet.
1. Gemeentelijke inzet
De monitoring van de verschillende programma’s die onder de specifieke uitkering worden
gefinancierd wordt zodanig ingericht dat de gegevensverstrekking door gemeenten zo
min mogelijk lasten met zich meebrengt en data vanuit de verschillende programma’s,
waar relevant, op elkaar aansluiten. Bij monitoring wordt ook rekening gehouden met
onder andere het kunnen vergelijken met eerdere jaren (bij bestaande programma’s)
en kunnen verantwoorden dat (politieke en bestuurlijke) toezeggingen gestand worden
gedaan. Gemeenten leveren monitoringsgegevens aan conform de voorwaarden van de specifieke
uitkering bewegen, gezondheidsbevordering en sociaal domein.
VWS geeft het RIVM opdracht om in samenwerking met de GGD-en en het Mulier Instituut
te adviseren hoe bestaande en nieuw te ontwikkelen monitors voor de verschillende
deelprogramma’s het beste op elkaar kunnen aansluiten. VWS vraagt tevens advies over
het monitoren van bijdragen van GALA en SPUK aan overkoepelende doelen van meer integraal
beleid (zoals gezondheidsachterstanden) en domeinoverstijgende samenwerking op lokaal
of regionaal niveau. Een belangrijk aandachtspunt is om beschikbare kennis en ervaringen
van gemeenten en GGD-en zo goed mogelijk te benutten.
2. Ontwikkelingen regionale samenwerking
Op dit moment gebruiken zorgverzekeraars en gemeenten het ‘Venster op de samenwerking’
om inzicht te geven in de regionale samenwerking binnen de regionale werkstructuur.
Dit venster biedt op dit moment onvoldoende informatie over de verschillende regionale
aanpakken, welke ketenaanpakken afspraken zijn gemaakt en de vorderingen per regio.
Om effectieve beleidsmiddelen in te kunnen zetten, moet deze monitoring worden verbeterd
in samenwerking met gemeenten. VWS geeft het RIVM daarom de opdracht om een landelijke
monitoring uit te voeren, in samenwerking met ZN en VNG. Hierbij wordt de informatie
uit het bestaande venster benut en de verbinding gezocht met andere (ketenaanpak specifieke)
monitors van het RIVM. Uitgangspunt is dat de monitoring dienend moet zijn aan de
regio’s. Nadere afspraken hierover staan in paragraaf 3G.
3. Gezondheidseffecten van aanpakken
Gemeenten en zorgverzekeraars kunnen gezamenlijk afspraken maken over de lokale en
regionale monitoring van gezondheidseffecten. Gemeenten hebben zelf een verantwoordelijkheid
in het monitoren van hun beleid, programma’s of aanpakken. Door in te zetten op lerende
evaluaties, het monitoren van doelen en effecten van interventies, en het intensiever
benutten van beschikbare data en ervaringskennis kunnen gemeenten hun lokale of regionale
beleid of aanpak bijsturen waar nodig. De GGD-en kunnen vanuit hun kennisfunctie hierbij
een rol spelen. Er zijn immers al veel gezondheidsdata lokaal en regionaal beschikbaar,
naast de gegevens die ook beschikbaar zijn bij gemeenten zelf. Op regionaal niveau
gebruiken zorgverzekeraars en gemeenten bijvoorbeeld de gemeentezorgspiegel om het
inzicht in de gezondheidssituatie in wijken en regio’s te vergroten. Deze kan nog
beter worden benut voor monitoring voortgang aanpakken en verbonden worden aan andere
data. Bij dit alles zijn verschillende partijen betrokken op landelijk, regionaal
en lokaal niveau zoals: ZonMw, het RIVM, het NIVEL, academische werkplaatsen, GGD-en,
gemeenten en Vektis. De effectiviteit van de aanpakken die deels verzekerde zorg betreffen
is al door het Zorginstituut vastgesteld, daarom komt er geen nieuwe landelijke monitoring
op gezondheidseffecten van de diverse ketenaanpakken in opdracht van VWS. Uitzondering
is de bestaande landelijke monitoring van de gecombineerde leefstijlinterventie bij
obesitas en overgewicht van volwassenen, die als eerste specifieke monitor, de effectiviteit
wel meet. De gezondheidseffecten hiervan zijn pas na enkele jaren zichtbaar.
Acties VWS
-
• VWS vraagt advies aan het RIVM, GGD-en en het Mulier Instituut over het monitoren
van het GALA en de SPUK op zowel overkoepelende als beleidsinhoudelijke doelen van
programma’s of aanpakken, en de toepassing in de praktijk van ketenaanpakken. Dit
advies wordt in Q2 2023 opgeleverd;
-
• VWS stuurt op het efficiënt en kwalitatief inrichten van monitoring en het aanleveren
van gegevens door gemeenten.
Acties gemeenten
-
• Gemeenten verstrekken gegevens over de programma’s conform de voorwaarden van de specifieke
uitkering bewegen, gezondheidsbevordering en sociaal domein
-
• Gemeenten delen hun ervaringen over bijvoorbeeld lokale en regionale samenwerkingen
rond gezondheid en preventie.
-
• Gemeenten spannen zich in voor monitoring van hun beleid en integrale aanpak van de
thema’s in de SPUK, leren hiervan en sturen bij op basis van de bevindingen.
4G. Governance
Het GALA heeft tot doel om gezamenlijk in te zetten op de beweging naar passende ondersteuning
met meer focus op gezondheid in een gezonde leefomgeving. De zogenaamde beweging naar
de voorkant. De doelen in het GALA geven richting aan die beweging. De concrete afspraken
over de resultaten hebben tot oogmerk om bij te dragen aan het behalen van de gezondheidsdoelen.
Naast de impact van de gestelde doelen en acties, is het ook belangrijk om de uitvoerbaarheid
van het GALA en het daarmee samenhangende financiële arrangement (de brede SPUK) de
komende jaren onderwerp te laten zijn van het gesprek tussen het Ministerie van VWS,
het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) en de VNG. Inclusief de manier waarop
dit in beeld wordt gebracht voor de midtermreview in 2024.
Het is belangrijk dat partijen ook in de uitwerking van de afspraken blijven samenwerken,
elkaar houden aan de afspraken en zicht houden op de doelen. Het monitoren van de
uitvoering van de acties en het bereiken van de gezondheidsdoelen is hiervoor essentieel,
evenals het gesprek hierover. Dit geldt temeer daar er sprake is van verschillende
verantwoordelijkheden en wettelijke verplichtingen van partijen. Waar de verantwoording
van de resultaatsverplichtingen van VWS en VNG onderdeel is van het politieke bestel
waar de Kamer en gemeenteraad toezicht op houden, hebben zorgverzekeraars een wettelijke
zorgplicht waar de NZa op toeziet. Om hier voldoende balans in aan te brengen komen
VWS, ZN en VNG met dit akkoord tot afspraken met resultaatverplichtingen, die bijdragen
aan het gezamenlijk behalen van de doelen en het nakomen van verplichtingen. We houden
elkaar scherp op het nakomen van de resultaatsverplichtingen waar het GALA voor gesloten
wordt. Daarnaast biedt de SPUK de zekerheid dat het budget geoormerkt is en vindt
monitoring plaats op de besteding van middelen. Deze monitoring op resultaten biedt
ook zicht op de inzet van gemeenten. Voor 2026 zal een voorstel worden uitgewerkt
voor het opnemen van taken en bevoegdheden in wet- en regelgeving. Deze optie is zowel
in het licht van de balans van plichten als in het licht van structurele financiering
voor de periode na de SPUK, de moeite waard om te verkennen.
Om de betrokkenheid van partijen die niet ondertekenen maar wel betrokken en relevant
zijn voor de beweging op gezondheid en preventie in brede zin, aangesloten te houden,
worden in ieder geval de volgende activiteiten voorzien:
-
– Op regionale schaal worden netwerkbijeenkomsten georganiseerd waar, afhankelijk van
het thema, relevante kennis- en uitvoeringspartijen voor worden uitgenodigd;
-
– Op landelijke schaal wordt jaarlijks een GALA bijeenkomst georganiseerd waar goede
voorbeelden uit de regio en blokkades worden besproken. Hierbij wordt wel bezien,
in samenspraak met betrokken partijen, in hoeverre een dergelijke bijeenkomst toegevoegd
waarde heeft ten opzichte van andere landelijke congressen waar gezondheid centraal
staat;
-
– In de ketenaanpakken zijn partijen die noodzakelijk zijn voor de implementatie van
de ketenaanpak betrokken.
VWS, gemeenten en zorgverzekeraars spreken het volgende af:
-
• Er vindt een aantal malen per jaar een Bestuurlijk Overleg plaats waarin de bewindspersonen
van VWS, de delegatie van wethouders van de VNG en bestuurders van ZN spreken over
de uitvoering van het GALA;
-
• In het Bestuurlijk Overleg wordt de voortgang van de acties besproken, eventuele knelpunten
of blokkades en mogelijke oplossingen;
-
• De uitvoering van de SPUK wordt gemonitord en besproken. Er wordt tijdig afgesproken
of de middelen in de SPUK die structureel beschikbaar zijn, na 2025 worden ondergebracht
in een (volgende) SPUK of dat een andere financieringsconstructie de voorkeur verdient.
Een belangrijk aspect hierbij is de mogelijkheid om een integraal gezondheidsbeleid
te kunnen voeren;
-
• VNG en VWS gaan in 2024 met elkaar in overleg om te bepalen wat het wegvallen van
middelen in de SPUK na 2025 betekent voor de in gang gezette beweging en het halen
van de doelen uit het GALA;
-
• Voor 2026 wordt door VWS in samenwerking met VNG en ZN een voorstel uitgewerkt hoe
taken en bevoegdheden in wet en regelgeving kunnen worden verankerd, in het licht
van de balans van plichten van zorgverzekeraars en gemeenten en tegen de achtergrond
van de wens van gemeenten om structurele financiering via het Gemeentefonds te laten
verlopen. Het Ministerie van BZK wordt hier ook bij betrokken;
-
• VWS, BZK en VNG spreken in de eerste helft van 2023 door over de uitvoerbaarheid van
het GALA en het daarmee samenhangende financiële arrangement. Dit gesprek wordt gevoerd
binnen de context van de uitvoeringstoets Decentrale Overheden. Hierbij wordt ook
besproken hoe dit onderwerp wordt meegenomen in een midterm review in 2024 (aansluitend
op de midterm review van het IZA). In de midterm review wordt ook meegenomen hoe de
implementatie van ketenaanpakken zoals die op overgewicht of valpreventie, in de lokale
praktijk verloopt.
Bijlage 1. – Samenhang GALA met andere trajecten
Samenhang met het IZA
In het IZA (p. 80) is de volgende passage opgenomen, waaraan navolging wordt gegeven
in het GALA: Gemeenten zijn – gezien hun brede verantwoordelijkheid in het sociale en preventieve
domein – goed in staat om passende en integrale ondersteuning en zorg te bieden aan
of organiseren voor (kwetsbare) mensen. Het gaat dan om beleid en aanpakken op diverse
onderwerpen; denk aan gezondheidsachterstanden, mentale gezondheid, aandacht voor
leefstijl in een gezonde leefomgeving, de sociale basis (o.a. vrijwilligerswerk, mantelzorgondersteuning
en de aanpak van eenzaamheid) en maatwerkvoorzieningen in de ondersteuning van zelfredzaamheid.
Met name voor ouderen (en hun mantelzorgers) is de rol van gemeenten op het terrein
van volkshuisvesting belangrijk. Dit alles in combinatie met beleidsvorming en maatregelen
in het bredere sociaal domein (o.a. bestaanszekerheid en opvoedondersteuning/jeugdhulp).
Daarmee kunnen gemeenten een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen of uitstellen
dat mensen ziek worden, vereenzamen of mentale klachten ontwikkelen, en het beperken
van de instroom in (duurdere) zorgvoorzieningen, waaronder de curatieve GGZ. Om deze
beweging naar de voorkant kracht bij te zetten maken VWS en gemeenten afspraken in
het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) over gezondheidsdoelen en de inzet hierop.
Tevens zijn in het IZA afspraken opgenomen ten aanzien van regionale samenwerking,
een regionale preventie infrastructuur en de inrichting van effectieve ketenaanpakken
over de domeinen (Zvw, Wpg, Wmo en Jeugdwet) heen. Deze afspraken zijn zowel op gemeenten als zorgverzekeraars van toepassing
en vormen de basis voor de regionale samenwerking die op het terrein van gezond leven
en preventie nodig is. Een aantal van deze afspraken behoeft nadere uitwerking, zodat
we over en weer weten wat we van elkaar mogen verwachten, waar we elkaar op kunnen
aanspreken en gezamenlijk tot een goed werkprogramma voor de komende jaren kunnen
komen. In het IZA is afgesproken dat deze uitwerking uiterlijk 15 december 2022 gereed
is.
Samenhang WOZO
Het programma Wonen, Ondersteunen en Zorg voor Ouderen (WOZO) zet zich in op de brede
maatschappelijk beweging gericht op een omslag in de organisatie van ondersteuning
en zorg die zich aanpast op de veranderde voorkeuren van ouderen en daarmee de financiële
en personele houdbaarheid bevordert. Om te bevorderen dat ouderen in de toekomst langer
zelfstandig kunnen blijven wonen op een plek waar ze zich thuis voelen, erkennen de
samenwerkingspartners een ontwikkeling die al gaande is maar waarbij de vrijblijvendheid
nu voorbij is. De norm wordt: zelf als het kan; thuis als het kan en digitaal als
het kan. Het realiseren van deze norm zal de inspanning van vele partijen en meerdere
jaren vergen. Ouderen willen zo lang mogelijk regie houden en thuis blijven wonen.
Dit willen partijen goed organiseren en ze willen inspelen op de verdergaande veranderingen
in de toekomst. Vitaal Ouder worden is de eerste actielijn en belangrijke pijler van
het WOZO programma en richt zich op het bevorderen van gezondheid en de zelfredzaamheid
van ouderen.
WOZO streeft o.a. de volgende doelen na met deze actielijn:
-
• ouderen zijn in staat om zelf de regie te hebben en leiden met hun netwerk hun leven,
passend bij hun cultuur en gewoontes;
-
• nadenken over en voorbereiden op ‘ouder worden’ wordt een vanzelfsprekend onderdeel
van het leven;
-
• ouderen kunnen terugvallen op een voldoende groot netwerk omdat het tijdig gelukt
is hier – met ondersteuning – in te investeren. Dit leidt onder andere tot meer veerkracht,
meer levensgeluk en minder eenzaamheid;
-
• we kijken naar elkaar en iedereen pakt hierin een verantwoordelijkheid: van buren
en naasten tot de overheid en private partijen (= samenredzaamheid);
-
• de leefomgeving is ingericht met de belangrijkste omgevingskwaliteiten voor senioren,
zoals toegankelijkheid, bereikbaarheid, nabijheid van voorzieningen, kwaliteit leefomgeving
en beweegvriendelijk en ontmoeting;
-
• meer informatie en detail worden weergegeven in WOZO.
Samenhang met het Nationaal Preventieakkoord
De doelen van het Nationaal Preventieakkoord op roken, overgewicht en problematisch
alcoholgebruik worden voortgezet en er wordt toegewerkt naar een Gezonde Generatie
in 2040. Hierbij wordt de aanpak verbreed met mentale gezondheid en komt er een extra
impuls voor sport en bewegen. Er wordt geïnvesteerd in het intensiveren en uitbreiden
van effectieve maatregelen en acties om de doelen dichterbij te brengen. In dit kader
heeft het RIVM eerder geconstateerd dat extra inzet nodig is om deze doelen te bereiken.
Hierbij is afgesproken dat er ook extra aandacht is voor het verminderen van gezondheidsverschillen
en voortbouwen op de lokale preventieakkoorden.
Samenhang met het Sportakkoord II
In het Sportakkoord zijn afspraken gemaakt over de ambities, doelen en resultaten
op het gebied van Sport en bewegen. Deze afspraken zijn gemaakt tussen het Rijk (VWS),
VSG/VNG, NOC*NSF en POS (Platform Ondernemende Sportaanbieders). Het Sportakkoord II
bouwt voort op de afspraken uit het Sportakkoord 2018–2022. De SPUK is het financieel
arrangement voor het thema Sport, bewegen en cultuur. Het gaat in het Sportakkoord II
om afspraken tussen de vier strategische partners over de gestelde ambities zoals
in de Kamerbrief (Top)sportbeleid 2022 en verder, Kamerstuk 30 234-304. Deze ambities
zijn: het behouden en versterken van de vitale sport- en beweegsector, het bevorderen
van kansengelijkheid voor deelname aan sport- en beweegactiviteiten, het bevorderen
van bewegen in het dagelijks leven en het vergroten van de maatschappelijke waarde
van Topsport. Het is van belang om op onderdelen integraal te werken met ander domeinen
zoals Sociaal domein, Jeugd, Zorg, Preventie. Zo zijn buurtsport- en cultuurcoaches
inzetbaar om met sport- en bewegen te werken aan valpreventie en wordt de samenwerking
tussen de gestelde ambities, doelen en netwerken lokaal vanuit de lokale sportakkoorden
en preventieakkoorden gestimuleerd en gefaciliteerd door de SPUK en vastgelegd in
het GALA en het Sportakkoord II.
Samenhang met de Hervormingsagenda Jeugd
Met de hervormingsagenda jeugd wordt een aantal ingrijpende hervormingen in het stelsel
van de jeugdzorg doorgevoerd om een aantal hardnekkige knelpunten aan te pakken. Om
de hulp aan kinderen en gezinnen te verbeteren is het nodig te investeren in de veerkracht
van alle kinderen en hun ouders en het versterken van het normale leven. Waarbij een
omslag nodig is van een individueel beroep op gespecialiseerde zorg naar inzet vanuit
laagdrempelige preventieve en collectieve basisvoorzieningen. Kinderen komen dan niet
meer in de jeugdhulp terecht voor problemen die aanvankelijk bij het gewone opvoeden
en opgroeien horen. Daarnaast komen kinderen nu in de jeugdhulp terecht vanwege gezondheids-
of sociale problemen van de ouders. Dit vraagt om domein overstijgende oplossingen.
De ambitie en doelstellingen uit dit GALA om de preventieketen te versterken en gezondheid
en sociaal domein beter te verbinden dragen hier in belangrijke mate aan bij.
Samenhang met de jeugdgezondheidszorg (JGZ)
De JGZ-uitvoerders kunnen een grotere rol in spelen in de hele preventieketen voor
de jeugd dan dat ze nu al doen in opdracht van gemeenten. Zij zien immers alle kinderen
van 0–18 jaar en kunnen, gelet op hun medische achtergrond, hun centrale rol in het
sociale domein en hun kennis van de leef- en leeromgeving van het kind helpen de gewenste
versnelde beweging naar een gezonde jeugd te realiseren. Door een gezonde levensstijl
van jongs af aan te stimuleren zorgen de JGZ-uitvoerders er mede voor dat minder mensen
opgroeien met een gezondheidsachterstand. Door vroegtijdig problemen te signaleren,
te normaliseren waar mogelijk en door te verwijzen waar nodig, kan de JGZ helpen gezondheidsproblemen
te voorkomen en het beroep op de geïndiceerde jeugdzorg terug te dringen. Dit vraagt
van gemeenten dat ze bij het uitwerken van hun visie op de preventieketen voor het
kind in het lokale domein, ook kijken naar de additionele rol die de JGZ-uitvoerders
hierbij kunnen spelen, naast de rol die hebben bij het uitvoeren van het basistakenpakket
JGZ. Dit kan bijvoorbeeld door de JGZ-uitvoerders in te zetten in een breed wijkteam,
een team mentaal op school, een regierol te geven bij de ketenaanpak overgewicht of
als uitvoerder van een interventie in het kader van Kansrijke Start.
De JGZ-uitvoerders kunnen de lokale en de rijksoverheid goed helpen de gewenste versnelde
beweging naar gezondheid te realiseren. Er is echter een groot tekort aan professionals
in de JGZ en een toenemende vraag naar de inzet van de JGZ. Het Rijk, gemeenten en
betrokken zorgprofessionals moeten tot een gezamenlijke visie komen over hoe we omgaan
met schaarste in personeel en de wijze van zorg en dienstverlening van de JGZ in het
licht van dit arbeidsmarktvraagstuk. Om hiertoe te komen richten VWS en VNG een arbeidsmarkttafel
JGZ in.
Verwachte gespreksthema’s zijn:
-
• Samenspraak JGZ-professionals, JGZ-organisaties en gemeenten
-
• Takenpakket en secundaire randvoorwaarden
-
• Opleidingen jeugdarts, arts Maatschappij & Gezondheid met het profiel jeugd, en verpleegkundige
Samenhang met het programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg en welzijn (TAZ)
Het brede arbeidsmarktbeleid van VWS zoals vormgegeven in het programma TAZ is erop
gericht een transitie in gang te zetten naar passende en arbeidsbesparende zorg waarin
het voor zorgverleners goed werken is en vormt daarmee de bodem waarop het andere
VWS-beleid kan steunen. Sectorale programma’s als IZA, WOZO, de hervormingsagenda
Jeugd en GALA zijn essentieel voor de noodzakelijke transities gericht op houdbare
zorg. Deze programma’s bouwen voort op het fundament van TAZ. Tezamen moeten de programma’s
leiden tot een arbeidsmarkt in zorg en welzijn waarbinnen met minder meer zorgverleners
aan de zorgvraag voldaan kan worden.
Naast de VWS-programma’s wordt met de interdepartementale aanpak Arbeidsmarktkrapte
kabinetsbreed gewerkt aan een arbeidsmarkt die beter bestand is tegen periodes van
krapte. Dit programma ziet toe op breed arbeidsmarktbeleid waar alle sectoren in principe
profijt van kunnen hebben. TAZ, IZA en WOZO dragen alle bij aan de transitie naar
passende zorg. Daartoe wordt ingezet op innovatieve werkvormen, ruimte voor leren
en ontwikkelen en behoud van medewerkers. Als uitgangspunt geldt sectoroverstijgend
waar het kan, specifiek waar het moet. Op deze drie thema’s zet TAZ sectoroverstijgend
in. Via IZA, WOZO en GALA worden sectorspecifieke arbeidsmarktknelpunten opgepakt.
Bijlage 2. – Werkagenda VNG bij het Integraal Zorg Akkoord (IZA)
Inleiding
Voor gemeenten is jaarlijks maximaal € 150 miljoen structureel beschikbaar voor concrete
plannen om de IZA-doelen te verwezenlijken, mits gemeenten zich committeren aan het
IZA. Deze werkagenda is opgesteld ter onderbouwing van deze beschikbaar gestelde middelen.
In deze werkagenda schetst de VNG wat de IZA partijen van gemeenten mogen verwachten
aan inzet ten behoeve van de in het IZA gestelde doelen en gemaakte afspraken.
Uitgangspunten
Bij deze werkagenda geldt een aantal uitgangspunten:
-
• De inzet van gemeenten in het kader van het IZA kan zowel lokaal als in samenwerking
met andere gemeenten in de samenwerkingsregio plaatsvinden. In de regioplannen wordt
expliciet gemaakt welke inzet lokaal en welke regionaal wordt gepleegd.
-
• Met regio’s wordt hier bedoeld de samenwerkingsregio’s uit de werkstructuur van ZN
en VNG voor de regionale samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars / zorgkantoren
(2019). Bij de uitwerking van de afspraken wordt aangesloten bij deze structuur.
-
• Deze werkagenda ondersteunt en verstevigt de positie van gemeenten in de werkstructuur
voor de regionale samenwerking door nadere, niet-vrijblijvende afspraken over de organisatie
en de aanspreekbaarheid van gemeenten in de regio (voor hun regionale partners).
-
• In deze werkagenda worden de hoofdlijnen geschetst van wat gemeenten/regio’s gaan
doen en waar zij dus op mogen worden aangesproken; de vorm en invulling daarvan is
aan de regio’s zelf. Hiermee wordt aangesloten bij de reeds geldende uitgangspunten
van de werkstructuur (zie laatste onderdeel van deze bijlage).
-
• In ieder geval tot en met 2026 worden de in de inleiding genoemde middelen door de
rijksoverheid beschikbaar gesteld aan de regio’s door middel van een Specifieke Uitkering
(SPUK). Het Rijk en de VNG maken rondom de in het IZA afgesproken mid-term review
medio 2024 afspraken over hoe de beschikbaar gestelde middelen na 2026 worden uitgekeerd
aan gemeenten.
-
• Bij de regionale uitwerking en uitvoering van de afspraken in het IZA wordt zoveel
mogelijk aangesloten bij bestaande structuren en werkwijzen, lokaal en regionaal.
-
• De GGD-en hebben een belangrijke kennis- en adviesfunctie op het gebied van gezondheidspreventie.
De samenwerkingsregio’s zijn niet allemaal geografisch congruent aan de GGD regio’s.
In de samenwerking gaan partijen daar flexibel en pragmatisch mee om.
-
• De rol van zorgaanbieders, cliënt- en patiëntorganisaties en ervaringsdeskundigheid
behoeft expliciete aandacht.
Inzet IZA-middelen
De in de inleiding genoemde IZA-middelen zijn bedoeld voor onderstaande niet-vrijblijvende
inzet en activiteiten van gemeenten. Op basis van het IZA moet de regio invulling
geven aan de genoemde inzet en activiteiten. In het laatste onderdeel van deze bijlage
staat een gedetailleerder overzicht van alle afspraken in het IZA die inzet vragen
van gemeenten:
-
• organisatie en coördinatie van de regionale samenwerking met zorgverzekeraars, zorgkantoren
en zorgaanbieders op basis van de regionale samenwerkingsagenda / het regioplan;
-
• structurele inzet (organisatie, coördinatie, bemensing) op de netwerksamenwerking
van het sociaal domein met in ieder geval de ggz, de eerstelijnszorg en de huisartsenzorg;
-
• structurele inzet op de coördinatie en organisatie van de in IZA afgesproken domeinoverstijgende
keteninterventies (waaronder valpreventie bij ouderen, welzijn op recept, aanpak overgewicht
bij kinderen, gecombineerde leefstijlinterventie bij volwassenen, kansrijke start);
-
• inrichten en bemensen van een dekkend netwerk van laagdrempelige steunpunten in de
regio voor mensen met psychische kwetsbaarheid;
-
• regionaal stimuleren van de inzet van e-health-toepassingen, anonieme hulplijnen en
vormen van digitale/hybride zorg;
-
• extra inzet van gemeenten voortkomend uit het gezamenlijke, aan IZA gekoppelde, regioplan.
Deze inzet kan per regio verschillen, afhankelijk van de regionale prioriteiten en
keuzes.
NB. Gemeenten dragen er zorg voor dat de inzet van de IZA-middelen niet dubbelt met
de andere middelen die met de brede SPUK beschikbaar worden gesteld. Dit dient herleidbaar
te zijn bij de verantwoording van de inzet van de middelen.
Verdeling van de middelen
De IZA middelen worden beschikbaar gesteld aan de regio door middel van een SPUK.
Met regio wordt in deze context bedoeld de samenwerkingsregio’s uit de werkstructuur
voor de regionale samenwerking van ZN en VNG. In de bijlage een overzicht met deze
(landsdekkende) regio-indeling.
De SPUK moet dan ook worden aangevraagd door één gemeente uit de regio mede namens
de andere gemeenten uit de regio. Om dit mogelijk te maken ontwikkelt de VNG samen
met gemeenten een regionale mandaatstructuur die aansluit bij de reeds bestaande afspraken
over de bestuurlijke aanspreekbaarheid in de werkstructuur van ZN en VNG. Deze mandaatstructuur
wordt hieronder nader toegelicht.
In de aanvraag voor de SPUK geven gemeenten voor hun regio aan waarvoor de middelen
ingezet zullen worden. Hierbij wordt verwezen naar het regioplan; de afspraken in
het regioplan over de gemeentelijke inzet vormen de basis voor de SPUK aanvraag. Daarbij
wordt aangesloten bij de werkwijze rondom de regioplannen die in het brede IZA-kader
nog bestuurlijk moet worden vastgesteld.
De gemeente die met (bestuurlijk) mandaat van de andere gemeenten in de regio de middelen
aanvraagt en beheert, draagt zorg voor een evenwichtige verdeling van de middelen
gebaseerd op lokale en regionale inzet op in het regioplan afgesproken acties en activiteiten.
Daarnaast zorgt de gemandateerde gemeente voor bekostiging uit de IZA middelen van
de regionale coördinatie van de samenwerking en van de uitvoering van de afspraken
in het regioplan.
Het totaal van de jaarlijks maximaal beschikbare IZA middelen bedraagt 150 miljoen
euro. Hiervoor wordt dezelfde verdeelsleutel gehanteerd als voor de middelen in de
SPUK ten behoeve van het GALA: op basis van inwoneraantal (gebaseerd op inkomensniveau
en opleidingsniveau). Het bedrag voor de regio is daarmee de optelsom van het budget
voor alle gemeenten in die regio.
Proces van aanvraag SPUK IZA
Het aanvraagproces voor de SPUK middelen ziet er als volgt uit:
-
1) Eén gemeente uit de IZA-regio kan namens de andere gemeenten de aanvraag doen.
-
2) De aanvraag door de gemandateerde gemeente moet zijn ondertekend door een bestuurder
van de gemeente (wethouder of BM).
-
3) Bij de aanvraag zit een bijlage waarin alle andere gemeenten in de regio, middels
ondertekening door één bestuurder per gemeente, verklaren dat de gemandateerde gemeente
namens hen de aanvraag doet. Het VNG bureau maakt een model voor deze bijlage.
-
4) Voor 2023 betreft de aanvraag een aanvraag op hoofdlijnen, waarbij de regio deze werkagenda
als uitgangspunt neemt en een reële inschatting maakt van de verwachte kosten in 2023
voor voorbereidende werkzaamheden en eventuele andere activiteiten, zoals benoemd
in het laatste onderdeel van deze bijlage. Gemeenten houden er daarbij rekening mee
dat verantwoording volgens de SiSa-systematiek moet plaatsvinden over de daadwerkelijk
gemaakte kosten.
-
5) Uiterlijk 31 december 2023 dient de aangewezen gemeente, mede namens de andere gemeenten
de aanvraag te completeren met:
-
a. Regioplan;
-
b. Regio-governance: hoe is geregeld dat de aangewezen gemeente gemandateerd is om namens
/ samen met de andere gemeenten besluiten te kunnen nemen en hoe ziet de regionale
sturing er uit;
-
c. Plan van Aanpak waarin voor alle relevante onderdelen uit het regioplan wordt aangegeven
hoe de gemeentelijke inzet er uit ziet en welk budget daarvoor bestemd is. Daarbij
wordt ook onderscheid gemaakt tussen regionale en lokale inzet.
-
6) Na beoordeling van de uiteindelijke aanvraag worden de middelen definitief toegewezen
-
7) Verantwoording en monitoring vindt plaats via de mandaatstructuur en het dashboard.
Mandaatstructuur
De middelen voor de inzet van gemeenten ten behoeve van het IZA worden middels een
SPUK uitgekeerd aan de samenwerkingsregio’s. Dat houdt in dat per regio één gemeente
namens de regio de middelen aanvraagt, ontvangt en beheert. Met bestuurlijk mandaat
van de andere gemeenten in de regio.
Voor de mandaatstructuur in het kader van het IZA kan worden aangesloten bij de Norm
voor Opdrachtgeverschap (NvO) voor jeugdzorg, maatschappelijke opvang en beschermd
wonen. In de NvO zijn niet vrijblijvende afspraken opgenomen tussen zowel gemeenten
binnen een regio als tussen regio’s onderling. Met de NvO nemen gemeenten de verantwoordelijkheid
om regionale samenwerking te verbeteren en het opdrachtgeverschap te versterken, met
het oog op een goed functionerend zorglandschap.
De gemeenten in de regio zijn met elkaar verantwoordelijk voor het aanwijzen van de
gemandateerde gemeente (-bestuurder; hierna mandaathouder) en de inrichting van de
mandaatstructuur, waaronder de afspraken over hoe verdeling van de middelen in zijn
werk gaat. Net als bij de NvO wordt een in een dashboard voor alle regio’s bijgehouden
of en hoe deze afspraken zijn vastgesteld.
De mandaathouder is voor de andere partijen aanspreekbaar op deze afspraken. De mandaathouder
is verantwoordelijk voor de onderlinge afstemming in de regio over de inzet en verdeling
van de middelen en voor de terugkoppeling aan de VNG tbv landelijk overleg en monitoring.
Alle regio’s maken zo spoedig mogelijk en uiterlijk 30 juni 2023 kenbaar wie mandaathouder
is. Pas na bekendmaking kunnen de SPUK middelen worden uitgekeerd.
Ambtelijk en bestuurlijk netwerk
Eveneens aansluitend bij de NvO richt de VNG zowel een ambtelijk als een bestuurlijk
netwerk op om de samenwerking in de regio’s – zowel tussen gemeenten onderling als
met de andere partijen in de regio – te ondersteunen. Doel van dit netwerk luidt:
‘het bevorderen van de samenwerking door uitwisseling van onderwerpen met een regionaal,
bovenregionaal en landelijk karakter in het kader van de regionale samenwerking’.
Alle regio’s worden gevraagd een ambtelijk en bestuurlijk aanspreekpunt af te vaardigen
voor het netwerk. Deze aanspreekpunten zijn de aanjagers van de domeinoverstijgende
samenwerking.
Concreet moet het netwerk leiden tot de volgende resultaten:
-
– vertegenwoordiging van de regio’s in landelijke ambtelijke en bestuurlijke bijeenkomsten;
-
– uitwisselen van goede voorbeelden en geleerde lessen;
-
– ontwikkelen en bevorderen van samenwerkingsafspraken;
-
– een heldere governance waarop gemeenten zowel intern als extern aanspreekbaar zijn.
Het netwerk heeft geen besluitvormend karakter, hiervoor is de bestaande governance
leidend, o.a. VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs en het VNG bestuur. Voor wat
betreft het ambtelijk netwerk geldt hetzelfde. De GGZ werkgroep en het strategisch
afstemmingsoverleg bereiden de bestuurlijke besluitvorming voor.
Regiobeeld en regioplan
In het IZA is afgesproken dat partijen in de regio, op basis van een regiobeeld, in
een regioplan afspraken maken over hoe zij gaan samenwerken en hoe zij uitvoering
gaan geven aan de plannen. Gemeenten zijn daar onderdeel van en worden vertegenwoordigd
door de onderling afgesproken (ambtelijke en bestuurlijke) regionale aanspreekpunten.
Hiervoor kan worden aangesloten bij de reeds bestaande regionale organisatiestructuur
in het kader van de werkagenda van ZN en VNG. Op basis van het regioplan maken gemeenten
keuzes met betrekking tot welke regionale en lokale inzet nodig is om uitvoering te
geven aan de plannen. In het regioplan kan worden uitgewerkt wat de precieze rol en
functie van de GGD(-en) in de regio is, hoe de samenwerking tussen eventueel niet-congruente
GGD-en kan worden gefaciliteerd en hoe de opdrachtverlening vanuit de regio aan de
GGD kan worden vormgegeven.
Monitoring
Voor de monitoring van de uitvoering van de plannen en de resultaten daarvan wordt
aangesloten bij de IZA-governance en de afspraken in het IZA ten aanzien van monitoring.
Daarnaast voeren VNG en ZN jaarlijks het ‘Venster op de regionale samenwerking’ uit,
waarin zorgverzekeraars en gemeenten de samenwerking in de regio beoordelen.
Overzicht van voor gemeenten relevante afspraken in het IZA
Regionale samenwerking
-
• Structureel organiseren en coördineren regio bestuurlijk en ambtelijk (onderlinge afstemming en rolverdeling en mandaat).
-
• Initiatief voor opstellen regioplan / -agenda samen met de zorgverzekeraar en zorgkantoor.
-
• Initiatief voor periodiek evalueren regioplan / -agenda.
-
• Periodiek herijken en actualiseren regiobeeld.
-
• Periodiek herijken regioplan / -agenda.
-
• Ondersteuning van partijen in de regio om hun eigen plannen af te stemmen op het regioplan
en regiobeeld.
-
• Bevorderen samenwerking tussen partijen in het realiseren van de IZA-doelen.
-
• Rekening houden met regioplannen in de inkoop.
Samenwerking acute zorg en cruciale zorg
-
• Zorgen voor goede voorzieningen en ondersteuning bij sociale problematiek die bijdragen
aan het voorkomen van oneigenlijke instroom in de acute zorg.
-
• Samen met zorgaanbieders en verzekeraars, uitwerken van een handreiking die door partijen
gebruikt kan worden voor het maken van afspraken over de cruciale zorg en het monitoren
van deze afspraken.
Samenwerking GGZ – huisartsen – sociaal domein
-
• Ontwikkelen en implementeren gezamenlijke (lokale/regionale) werkwijze voor mensen
met psychische klachten tav ten behoeve van in-, door- en uitstroom.
-
• Structureel organiseren en coördineren van (de uitvoering van) deze werkwijze als
onderdeel van de regionale infrastructuur.
-
• Implementatie handreiking cruciale zorg samen met GGZ aanbieders en verzekeraars.
-
• Structurele organisatie en coördinatie van de beschikbaarheid vanuit sociaal domein
voor deze werkwijze als onderdeel van de regionale infrastructuur.
-
• Monitoring en signalering van knelpunten in het aanbod / beschikbaarheid zorg.
-
• Monitoring van de effecten van deze werkwijze.
-
• Inrichten en bemensen van laagdrempelige steunpunten waar iedere inwoner toegang tot
heeft, ondersteund door sociaalwerkers als onderdeel van de regionale infrastructuur.
-
• Bijdragen aan landelijk dekkend netwerk van digitale lotgenotengroepen (e-communities)
-
• Samen met de huisartsen en de GGZ mentale gezondheidscentra vormgeven.
-
• Maken en coördineren van de regionale samenwerkingsafspraken voortkomend uit de werkagenda
en inrichten van regionale voorzieningen of activiteiten.
-
• Implementeren, structureel organiseren en uitvoeren van de werkwijze ‘Verkennend Gesprek’.
-
• Financieren van de inzet van sociaal domein professionals die het verkennend gesprek
voeren.
-
• Inregelen en uitvoeren van de consultatiefunctie die wordt ingekocht door de zorgverzekeraar.
Samenwerking eerstelijn
-
• Doorontwikkeling en implementatie handreiking netwerksamenwerking en samen indiceren.
-
• Structurele organisatie en coördinatie van deze werkwijze als onderdeel van de regionale
infrastructuur.
-
• Structureel organiseren en coördineren van een sterke samenwerking tussen de eerste
lijn en het sociaal domein, bijvoorbeeld Welzijn op Recept, als onderdeel van de regionale
infrastructuur.
Ketenaanpakken
-
• Initiëren regionale samenwerkingsafspraken ketenaanpakken (waaronder kansrijke start,
valpreventie bij ouderen, aanpak overgewicht en obesitas bij kinderen, de gecombineerde
leefstijlinterventie bij overgewicht van volwassenen, welzijn op recept) en structureel
organiseren en coördineren van de inzet van gemeenten in de regio.
E-health en digitale / hybride zorg
-
• Regionale coördinatie op de inzet van e-health toepassingen, anonieme hulplijnen en
vormen van digitale / hybride zorg.
-
• Het regionaal bevorderen van de inzet en het gebruik van deze vormen van zorg.
-
• Het maken van inhoudelijke passende afspraken in alle contracten met zorgaanbieders
over aanbod en inzet van gebruiksvriendelijke hybride zorg, uiterlijk in 2025. En
het maken van afspraken over hoe de benodigde transformatie te realiseren.
Kennisfunctie
-
• Inzet van de GGD als kennispartner bij het opstellen, actualiseren en periodiek herijken
van het regioplan en regiobeeld.
-
• Door inzet van de kennisfunctie van de GGD, gemeenten ondersteunen bij het opstellen
en uitvoeren van een lokaal gemeentelijk plan van aanpak voor preventie in de zorg,
leefstijl en gezond leven.
Arbeidsmarkt
-
• Regionaal plan om bredere stages en coschappen – ook in het extramurale domein – te
stimuleren plus uitvoering daarvan.
-
• Het regionaal monitoren van ontwikkelingen en knelpunten in de arbeidsmarkt voor zorg,
eerstelijnszorg en de aansluiting op sociaal domein en preventie.
-
• Kritisch kijken naar de regeldruk die zij veroorzaken in het kader van de inkoop en
verantwoording, en beperken deze tot het strikt noodzakelijke minimum, o.a. door harmonisering
van de eisen die zij stellen.
Bijlage II. behorend bij artikel 1.1
Hoofdlijnen Sportakkoord II
‘Sport versterkt.’
Voorwoord
Samenwerken om de kracht van sport beter te benutten. Want, sport versterkt. In het
Hoofdlijnen Sportakkoord II breiden wij – het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport (VWS), Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) en Vereniging van Nederlandse
Gemeenten (VNG), Nederlands Olympisch Comité*Nederlandse Sport Federatie (NOC*NSF)
en het Platform Ondernemende Sportaanbieders (POS) – onze strategische alliantie uit.
We bouwen voort op de ervaringen die we hebben opgedaan met Sportakkoord I.
De ambities in het Hoofdlijnen Sportakkoord zijn groot. De sport en sportcultuur staan
voor nieuwe uitdagingen en tegelijkertijd kansen. Uitdagingen en kansen die passen
bij de huidige maatschappelijke tijdsgeest. De sector moet hierin mee, een nieuwe
aanpak is gevraagd en het Sportakkoord speelt hierop in. Om deze te realiseren moeten
we vaste patronen doorbreken. De uitdagingen waar de sport en de sportcultuur voor
staan, zijn:
-
• Het sportaanbod bij sportaanbieders sluit (te vaak) onvoldoende aan op de veranderende
behoefte van de sporter op zowel kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid.
-
• De uitstroom bij sportclubs in bepaalde groepen zoals 12- tot 18-jarigen is te hoog.
-
• Als volwassenen eenmaal zijn gestopt met sporten, komen zij moeilijk weer in beweging
en terug bij de sportaanbieders.
-
• De ondersteuning van en dienstverlening aan de sportaanbieders is erg versnipperd.
-
• De maatschappelijke waarde van (top)sport is nog te beperkt zichtbaar.
-
• Sport en sportief bewegen zit te weinig in gedrag en routine van alle inwoners van
Nederland.
-
• Als we als samenleving doorgaan op de huidige voet, is in 2040 één op de drie Nederlanders
chronisch ziek.
We kunnen deze uitdagingen alleen aanpakken als we anders denken, anders werken en
intensiever samenwerken. Een kentering is noodzakelijk. De komende vier jaren zetten
we daarom in op een groei van de sportparticipatie bij duizenden sportclubs, sportparken
en andere sportplekken. We gaan aanvullend daaraan voor topprestaties met grote maatschappelijke
waarde, die mensen verbinden en inspireren. Met aansprekende topsportevenementen zoals
de European Paralympic Championships in 2023, sterke teamtopsportcompetities en ontwikkelmogelijkheden
voor talenten als wenkend perspectief.
Onze ambities gaan we bereiken door ieders achterban – gemeenten, sportbonden, brancheorganisaties,
sportclubs, verenigingen, ondernemers in de sport, fitnesscentra en sportbedrijven –
te mobiliseren zodat zij de ambities uit dit Sportakkoord werkelijkheid gaan maken.
De deelnemende 340 gemeenten gaan hun lokale sportakkoorden aanpassen aan de ambities
die wij in dit hoofdlijnen akkoord met elkaar hebben afgesproken. Zij stellen elk
een coördinator sport en preventie aan om sport in het hart van het lokaal sociaal
beleid te plaatsen. En wij verstrekken aan deze gemeenten uitvoeringsbudgetten om
de doelen van het akkoord te behalen.
NOC*NSF met haar 77 sportbonden en POS met zijn 19 partners betrekken minimaal de
helft van hun uit 35.000 leden tellende achterban aan sportaanbieders bij de uitvoering
van ‘Sport versterkt’, zodat sportclubs, verenigingen en ondernemers goed zijn aangehaakt
bij de lokale sportakkoorden en de lokale preventieaanpak en de meerwaarde hiervan
ervaren.
NOC*NSF en POS gaan trainers-coaches, instructeurs en arbitrerend kader hierin ondersteunen.
De achterban van de POS en NOC*NSF telt ongeveer honderdduizend professionals en ruim
een miljoen vrijwilligers die wij uitnodigen mee te doen aan ‘Sport versterkt’. Deze
vrijwilligers en professionals slagen er wekelijks in miljoenen mensen in beweging
te krijgen en zijn een welkome samenwerkingspartner in lokale sportakkoorden.
Vanuit het Hoofdlijnen Sportakkoord II willen wij de sportsector en gemeenten versterken
en stimuleren om een groter bereik (meer deelnemers, toeschouwers en vrijwilligers)
en de zichtbaarheid van de maatschappelijke waarde van sport en topsport vergroten.
Wij willen de sport toegankelijker, veiliger en kwalitatief hoogwaardiger maken. In
2026 werkt het merendeel van alle sportaanbieders met de basiseisen sociale veiligheid
(Gebruik regeling Gratis VOG, Gedragscode Sport, Vertrouwenscontactpersoon en Cursus
of e-learning voor trainer-coaches) met name voor de jeugd en kwetsbare groepen.
De meerderheid van de ruim 6.000 buurtsportcoaches die Nederland telt, geeft invulling
aan de uitvoering van lokale sportakkoorden en betrekken hier zoveel mogelijk lokale
sportaanbieders bij. Daarnaast zetten we Adviseurs lokale sport in die namens alle
sportbonden en leden van POS werken aan een sterke, duurzame en vitale lokale sportinfrastructuur
die werkt aan dagelijks sportplezier voor iedereen. We zetten in op kwalitatief goede
en duurzame sportaccommodaties en een sport- en beweegvriendelijke openbare ruimte.
Met ‘Sport versterkt’ werken wij ook aan een stevigere positie van de sport in het
landelijke, regionale en lokale beleid. Onze lokale verbinders, adviseurs lokale sport,
de buurtsportcoaches, en ook onze ondernemers in de sport en de sportclubs, delen
hun maatschappelijke betrokkenheid graag met anderen, zoals via het GALA (Gezonde
en Actieve Leefstijl Akkoord), het IZA (Integraal Zorg Akkoord), het programma School
& omgeving en de Maatschappelijke Diensttijd. Zodat het Sportakkoord II ook in die
sectoren landt. De sportsector zet zijn deuren open om een bijdrage te leveren aan
deze akkoorden en programma’s. Het Hoofdlijnen Sportakkoord II zorgt ervoor dat de
sportsector daar kwalitatief en kwantitatief toe in staat is. Want, een sterke sport
versterkt de maatschappij.
Zoals gezegd, dit hoofdlijnen akkoord is er één tussen vier partijen in de sport die
elkaar aanvullen en een grote verantwoordelijkheid voelen om hierin samen op te trekken.
We zijn erg enthousiast over de kansen die Sportakkoord II biedt om de impact van
sport en sportief bewegen te vergroten. Van de beginnende sporter tot de topatleet,
en van de recreatieve wandelaar tot de sportschoolbezoeker. Dit akkoord biedt een
raamwerk aan afspraken tussen de vier strategische partners. Op basis van dit raamwerk
worden nadere afspraken over de uitwerking, concretisering en resultaatafspraken gemaakt
in 2023. Dit kunnen wij niet alleen. Uiteraard, zal onze achterban klaar staan om
de uitvoering ter hand te nemen. Toch is er meer nodig. Onze partners van het eerdere
Sportakkoord nodigen wij van harte uit om mee te doen en mee te denken. Met hen maken
wij concrete afspraken over de uitvoering van dit akkoord. Want het speelveld van
sport is breder dan hier geschetst. Dat strekt zich ook uit tot de maatschappelijke
partijen in de sport, Sportservice organisaties, Sportbedrijven en vele anderen. We
starten in 2023 met een grote bijeenkomst Sportief Verbinden. En dan op volle sterkte
het land verder in!
Conny Helder (Ministerie VWS)
Cathalijne Dortmans (VNG)
Sybrig Sijtsma (VSG)
Anneke van Zanen-Nieberg (NOC*NSF)
Haike Blaauw (POS)
Inleiding: Sport versterkt
Sport is van grote maatschappelijke waarde. Het is voor velen een belangrijk onderdeel
van het dagelijks leven. Het draagt bij aan onze fysieke en mentale gezondheid, creëert
saamhorigheid en biedt kansen voor persoonlijke ontwikkeling. Iedereen in Nederland
heeft de kans om zonder belemmering te sporten, te excelleren ín sport en te genieten
ván sport. We inspireren zoveel mogelijk mensen met de kracht van sport. Want Sport
versterkt!
‘Sport versterkt’ is een vervolg op het vorige Sportakkoord: ‘Sport verenigt Nederland’. Het geeft aan waar het de strategische partners de komende periode om gaat: door
samenwerking Nederland sterker maken. We gaan door op de goede basis die is gelegd
met het vorige Sportakkoord. Voor Sportakkoord II slaan VWS, VSG/VNG, NOC*NSF en POS
de handen ineen op alle niveaus. Met bonden, overheden, sportkoepels en vele andere
maatschappelijke partijen. Dat is de kracht van het akkoord. We doen het samen!
De lokale, regionale én landelijke inzet in de afgelopen vier jaar is een goed vertrekpunt
om tot nieuwe afspraken te komen. In het Hoofdlijnen Sportakkoord II komt de nadruk
te liggen op het versterken van de lokale en regionale uitvoering. We weten uit verschillende
onderzoeken dat er behoefte is aan meer richting in het akkoord, minder vrijblijvende
afspraken, maar daarbij wel recht te doen aan de positieve beweging die is ingezet.
Daar zetten we dan ook op in.
Om richting te geven en keuzes te maken hebben we drie ambities gesteld. Ze geven
aan waar we met elkaar als strategische partners voor willen gaan.
|
Ambities Sportakkoord II in het kort
We werken samen aan een stevig fundament. De voorwaarden om te kunnen sporten en daar plezier aan te beleven, moeten verbeterd.
Dat gaat over de mensen, organisaties, cultuur en materiële voorzieningen in de sport.
Een belangrijk punt de komende jaren is het investeren in kwalitatief sterke sportaanbieders
die toegankelijk en veilig voor iedereen zijn. We werken ook aan een groter bereik. Daarmee bedoelen we dat meer mensen zich aangesproken en uitgenodigd voelen te gaan
sporten en sport te beleven, bijvoorbeeld door drempels te verlagen, mensen te prikkelen
en meer succesverhalen te delen. En we werken aan meer betekenis van sport. Betekenis gaat over de waarde van sport voor de maatschappij: energie,
plezier en zingeving in het dagelijks leven door en van de sport zelf, maar ook een
bijdrage aan het tegengaan van eenzaamheid en kansenongelijkheid, of juist het bevorderen
van gezondheid.
|
Deze ambities vragen om verandering. Dit akkoord staat in het teken van samenwerking
en meer integraal werken. De afgelopen jaren hebben we gewerkt met zes deelakkoorden.
De inhoudelijke thema’s hiervan houden we vooralsnog vast. Deze zijn lokaal en regionaal
goed ingebed en bieden een handvat om te beschrijven welke strategieën in Sportakkoord II
centraal staan om een positieve verandering te bereiken. De thema’s zijn:
-
• Inclusie en diversiteit (voorheen: Inclusief sporten en bewegen)
-
• Sociaal veilige sport (voorheen: Positieve sportcultuur)
-
• Vitale sportaanbieders (voorheen: Vitale sport- en beweegaanbieders)
-
• Vaardig in bewegen
-
• Ruimte voor sport en bewegen (voorheen: Duurzame sportinfrastructuur)
-
• Maatschappelijke waarde van topsport (voorheen: Topsport die inspireert)
Om concreet te maken welke verandering we willen bereiken en hoe we die willen bereiken,
werken we in Sportakkoord II met herkenbare opgaven die u terug zult lezen in dit
akkoord. We zetten drie overkoepelende ambities voorop. Binnen deze ambities is er
samenhang tussen verschillende thema’s, en samenhang tussen breedtesport en topsport.
In dit akkoord gaat het over sporten en sportief bewegen. Er wordt een verbinding
gelegd met andere trajecten, waaronder de Beweegalliantie en het Gezond en Actief
Leven Akkoord.
De tien afspraken van het Hoofdlijnen Sportakkoord II
De ambities in het Sportakkoord, en de manier van werken aan deze ambities leidt tot
tien afspraken. Deze vatten samen waar we de komende jaren aan werken en hoe we zorgen
dat we het fundament op orde krijgen, een groter bereik generen en meer (zichtbare)
betekenis van sport krijgen:
-
1. We gaan meer inwoners en sportaanbieders bij het Sportakkoord betrekken. Daarom verwelkomen
we het POS naast VWS, NOC*NSF en VSG/VNG als strategische partner.
-
2. Een lokaal kernteam én een ‘coördinator sport en preventie’ zijn verplichte voorwaarden
om een lokaal uitvoeringsbudget aan te vragen. Evenals het herijken van de lokale
akkoorden. Dat biedt de basis voor een effectievere uitvoering. En zorgt voor samenhang
met de onderdelen uit onder andere het Gezond en Actief Leven Akkoord.
-
3. De sportsector wordt lokaal sterker als samenwerkingspartner ingezet. In elke gemeente
zorgt de adviseur lokale sport voor een goede samenwerking tussen de lokale sportsector
en de coördinator sport en preventie van de gemeente. We zetten in op één loket voor
clubondersteuning.
-
4. De Brede Regeling Combinatiefuncties wordt zo effectief mogelijk benut. Daarom spreken
we af dat er een focus komt op zes profielen die gerelateerd zijn aan de ambities
van het Sportakkoord en er extra aandacht komt voor de kwaliteit van de professionals
die deze profielen invullen.
-
5. Een sociaal veilige sport moet vanzelfsprekend zijn. Daarom werken we toe naar een
aantoonbaar sociaal veilige sport, zodat iedereen een inclusieve, positieve en veilige
sportcultuur ervaart. In het bijzonder minderjarigen en kwetsbare groepen. Dat doen
we door sportaanbieders te stimuleren met de basiseisen (o.a. regeling gratis VOG, Gedragscode Sport, Vertrouwenscontactpersoon en cursus of e-learning voor trainer-coaches)
sociale veiligheid te werken en door het aanstellen van integriteitsmanagers bij en
versterken van sportbonden voor een integere en veilige (top)sport.
-
6. De kwaliteit in de sportsector moet omhoog. Dit doen we door een norm voor pedagogische
en didactische kwaliteit te ontwikkelen en zoveel mogelijk sportaanbieders te stimuleren
aan die norm te voldoen.
-
7. We spreken af om de samenhang tussen breedtesport en topsport te vergroten. Het gaat
hierbij om het totaalbeeld van de sporters voor ogen te houden: van beginnend in de
jeugd, tot uiteindelijk de topsporter en alles wat daartussen zit. Zo komt bij het
versterken van de teamtopsportcompetities, talentontwikkeling en doorontwikkeling
van de Paralympische Sport breedte- en topsport bij elkaar.
-
8. We etaleren ‘hotspots’: 30 gemeenten en 100 plekken waar de ambities van Sportakkoord II
worden waargemaakt. We zetten deze lokaal sterke sportclubs, ondernemers, Cruyff courts,
bootcampgroepjes in de openbare ruimte op het podium om anderen te inspireren.
-
9. Lokaal en landelijk benutten we data voor beleid en uitvoering. We volgen de voortgang
op de afspraken van het Sportakkoord II op de voet. Ook volgen we in welke mate de
beoogde veranderingen van het Sportakkoord in de buurt of wijk plaatsvinden. De lokale,
regionale en landelijke partners doen actief aan kennisdeling en benutten daar de
beschikbare kennisinfrastructuur voor. In de governance wordt meer sturing aan de
hand van monitoring op de uitvoering vastgelegd.
-
10. We werken met elkaar naar een toekomstbestendige sportinfrastructuur. De partners
van het Sportakkoord spreken af de geoormerkte middelen zoveel mogelijk in te zetten
ten behoeve van de ambities en afspraken uit het Sportakkoord.
In het hoofdlijnenakkoord worden deze afspraken nader toegelicht en uitgewerkt. Ze
bieden de basis om in 2023 concrete afspraken te maken met de gehele sportsector.
Het Hoofdlijnen Sportakkoord II
In 2018 hebben het Ministerie van VWS (VWS), NOC*NSF en VSG/VNG het eerste Nationaal
Sportakkoord gesloten. Dat akkoord loopt, inclusief verlenging van een jaar, op 31 december
2022 af. Met het Platform Ondernemende Sportaanbieders (POS) als nieuwe partij in
het akkoord, willen de partners de krachten de komende jaren blijven bundelen. VWS,
NOC*NSF, VSG/VNG en POS (‘de partners’) vinden elkaar in gedeelde inhoudelijke ambities
en kunnen door samen te werken daar meer in bereiken dan alleen. Daarom sluiten de
partners dit Hoofdlijnen Sportakkoord II.
Bij de totstandkoming van het Hoofdlijnen Sportakkoord zijn VWS, NOC*NSF, VSG/VNG
en POS ondersteund door de kennispartners Kenniscentrum Sport & Bewegen en het Mulier
Instituut. Hun betrokkenheid past bij het streven om kennis gedreven beleid te voeren.
Wat is het Hoofdlijnen Sportakkoord II?
Het Sportakkoord is een vorm van samenwerkend besturen. Samenwerking op drie niveaus
draagt bij aan de gedeelde ambities: tussen de partners onderling, in de relatie landelijk-regionaal-lokaal
en in de relatie tussen enerzijds sport, topsport en bewegen en anderzijds andere
beleidsdomeinen zoals zorg, welzijn en onderwijs. Over de gedeelde ambities zijn afspraken
gemaakt. Op basis van de geleerde lessenwerken VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS met dit akkoord aan een hogere effectiviteit van
de uitvoering. Waar de aandacht in het eerste Sportakkoord vooral uitging naar het
creëren van samenwerking – en daar goed in is geslaagd – gaat dit hoofdlijnen akkoord
over samenwerking met meer (meetbaar) resultaat.
In dit document staat beschreven hoe VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS de belangrijkste
onderdelen van het Sportakkoord herijken. Het is de eerste stap naar concrete afspraken
met de gehele sportsector in 2023.:
-
• Een beschrijving van de gezamenlijke ambities die in dit Sportakkoord inhoudelijk
leidend zijn, staat in hoofdstuk 2
-
• De veranderstrategie van het akkoord voor de periode 2023–2026 komt terug in hoofdstuk 3
-
• De werkwijze van het akkoord en de manier om de landelijke ambities te vertalen naar
de lokale uitvoering is beschreven in hoofdstuk 4
-
• De afspraken over samenwerking en aansturing van afspraken staan in hoofdstuk 5
-
• De manier waarop gedurende uitvoering van het Sportakkoord wordt geleerd van de praktijk
en verantwoording wordt afgelegd, is beschreven in hoofdstuk 6
Hoofdlijnen Sportakkoord II in perspectief
Het Sportakkoord staat niet op zichzelf. Er zijn relaties met andere processen die
binnen en buiten de sport lopen. Het Sportakkoord neemt aan waarde toe als de relaties
goed worden benut.
Bijvoorbeeld in beleid. Er spelen aanpalende trajecten met een eigen aanpak, organisatie en financiële structuur,
die mede kunnen bijdragen aan de ambities die in dit Sportakkoord centraal zijn gesteld.
En andersom kunnen de activiteiten en afspraken van het Sportakkoord een bijdrage
leveren aan die andere beleidsambities. De trajecten met de meest directe verbinding
met het Sportakkoord en waar integraliteit en samenwerking de basis vormen, komen
op de relevante plekken in dit akkoord terug. Dit zijn:
-
• Beweegalliantie (dagelijks bewegen)
-
• Human Capital Agenda
-
• Rijksprogramma School & Omgeving
-
• Akkoorden: Gezond en Actief Leven Akkoord, Nationaal Preventie-akkoord en Integraal
Zorgakkoord
Maar ook in financiën. De sportsector wordt gekenmerkt door publiek-private bekostiging. Overheden investeren
hierin samen een kleine 2 miljard euro per jaar – de rijksoverheid ca. 0,5 miljard
euro en gemeenten (netto) 1,2 miljard euro – en gemeenten investeren ook aanzienlijk
in de openbare ruimte. Ondernemende sportaanbieders genereren een omzet van ongeveer
2 miljard euro per jaar, verenigingen hebben een gezamenlijke begroting van ca. 1 miljard
euro, en sportbonden en branches genereren gezamenlijk ook zo’n 300 miljoen euro per
jaar aan inkomsten.
Een groot deel van de inkomsten van sportaanbieders komt van inwoners in Nederland.
Zij zijn de grootste bekostigingsbron van de sector. Ook het Nederlandse bedrijfsleven
levert een belangrijke bijdrage en is al decennialang een gewaardeerd partner in de
sector. Naast haar investeringen in de vitaliteit van medewerkers, draagt het bedrijfsleven
via sponsoring financieel bij aan de sport.
Het Sportakkoord heeft in dit opzicht een beperkte financiële reikwijdte en is geen
panacee voor alle kwalen. De partners richten hun beschikbare middelen daarom direct op de gezamenlijke ambities in dit Sportakkoord, maar hebben ook indirect invloed op de grotere geldstromen die rondgaan in de sport. Het Sportakkoord vormt
een multiplier. Het stimuleert de lokale, regionale en landelijke partijen om hun
beleid, inzet en financiële middelen in lijn te brengen met de landelijke ambities.
De partners spreken af om, voor zover ze die kunnen beïnvloeden, indirecte geldstromen
(ook) zo veel mogelijk in te zetten voor de ambities die leidend zijn in dit Sportakkoord.
Partijen en looptijd akkoord
Het strategische partnerschap van het Sportakkoord wordt uitgebreid met het POS. Zo vergroten de betrokken partners het bereik van het Sportakkoord en wordt de maatschappelijke
waarde van de ondernemende sport in Nederland onderschreven. Ook op lokaal niveau
stimuleren de partners om tot een breder samenwerkingsverband te komen van ondernemende
en maatschappelijke partijen in en rond de sport.
De partners hebben ambities geformuleerd vanuit een langetermijnvisie. VWS, NOC*NSF,
VSG/VNG en POS hebben ieder een strategisch plan dat verder in de toekomst reikt.
Het Sportakkoord levert een extra impuls aan deze plannen. De inzet en afspraken in
dit hoofdlijnenakkoord zijn vastgelegd voor de periode 1 januari 2023 tot en met 31 december
2026.
Ambities
In het Hoofdlijnen Sportakkoord II ligt de nadruk op drie ambities, die weergeven
wat de partners samen willen bereiken om de sport in Nederland te versterken. Die
ambities zijn leidend in dit Sportakkoord en geven een kader mee voor de lokale Sportakkoorden
en de nadere uitwerking met de sportsector. Het gaat om de volgende ambities:
Het fundament op orde
Het fundament op orde brengen betekent dat we de voorwaarden verbeteren om te kunnen
sporten en daar plezier aan te beleven. Als de voorwaarden niet op orde zijn, haken
mensen af en is de basis weg voor het bereiken van de andere ambities. Met fundament
doelen we op de mensen,organisaties, cultuur (waarden en normen) en materiële voorzieningen in de sport. Door de jaren heen heeft Nederland een sportinfrastructuur van formaat
opgebouwd. Internationaal lopen we hiermee voorop. Maar de maatschappij verandert,
mensen ontwikkelen andere behoeftes, en de sportsector moet daarin mee ontwikkelen.
Zaken als het afnemende enthousiasme voor vrijwillige inzet bij sportclubs, integriteitsissues,
een krappe arbeidsmarkt en de gestegen (energie)prijzen voor sportaanbieders, zorgen
bovendien voor nieuwe uitdagingen voor de sector. Voor de lange termijn bouwen we
aan een robuust sportstelsel en inclusieve, veilige en positieve sportcultuur, die
beter meegaan in maatschappelijke ontwikkelingen en sterk genoeg zijn om deze en nieuwe
uitdagingen het hoofd te bieden.
Een groter bereik
Deze ambitie gaat over de mensen die we met onze inzet bereiken: (potentiële) sporters, toeschouwers en vrijwilligers.
We willen hen beter bereiken en meer laten genieten van sport. Voor een groter bereik
streven de partners van het Sportakkoord naar kansengelijkheid. Dat betekent een inclusieve
sector waarin niemand nog drempels voelt om te (blijven) genieten van sport en sportevenementen.
Bereik gaat ook over het organiseren van een passend aanbod en prikkelen van de vraag
ernaar, waar we met dit Sportakkoord meer aan gaan werken. Niet iedereen heeft behoefte
om te sporten, maar er is nu nog een te grote groep mensen die we onvoldoende weten
te bereiken. Omdat het lokale aanbod niet aansluit bij de behoefte, omdat er belemmeringen
zijn om mee te doen, omdat het bestaande sportaanbod onvoldoende ontsloten wordt,
of omdat we te bescheiden zijn in het delen van succesverhalen. En bereik gaat over
het inspireren van meer mensen met waardevolle topsport en topsportprestaties en de
kracht van topsport Ongeacht welke bril je opzet, belangrijk is dat we ons vizier
verbreden. Dat betekent actiever en met meer partijen – ministeries, sportbonden,
de ondernemende sport, maatschappelijke organisaties, zorgverzekeraars en vele anderen –
samenwerken en afspraken maken om ons bereik te vergroten.
Beweegalliantie (dagelijks bewegen)
Om recht te doen aan de zelfstandige en positieve impact van bewegen, is onder de
vlag van de brede preventieaanpak (Nationaal Preventieakkoord) de Beweegalliantie
gestart. De Beweegalliantie is een netwerkorganisatie om, samen met andere overheden,
alliantiepartners en lokale initiatieven, meer maatschappelijke aandacht en actie
te bereiken om bewegen in het dagelijks leven te stimuleren. De Beweegalliantie wil
op lokaal, regionaal en landelijk niveau partijen bij elkaar brengen om kennis te
delen en te verspreiden, van elkaar te leren over de werkzame en niet-werkzame elementen,
en lokale interventies op te schalen naar andere partijen en wijken, steden en regio’s.
De impuls die vanuit de Beweegalliantie aan het dagelijks bewegen wordt gegeven draagt ook bij aan het bereik en is complementair aan het stimuleren
van sport en sportief bewegen in het kader van dit Sportakkoord.
Meer (zichtbare) betekenis
Betekenis gaat over de waarde van sport, topsport en sportief bewegen voor de hele maatschappij. Sport geeft energie,
plezier, inspiratie en zingeving in het dagelijks leven van zij die het beoefenen
of volgen, maar levert ook een bijdrage aan maatschappelijke doelen zoals het tegengaan
van eenzaamheid en kansenongelijkheid of het bevorderen van gezondheid. gaan we samen
met de sector werken aan bewustwording van de betekenis van sport en sturen op gedragsverandering
om te zorgen voor meer sportbeoefening. We gaan beter laten zien wat de kracht van
sport is zodat we met een duidelijke Social Return On Investment andere partijen stimuleren
zich (blijvend) te verbinden aan sport. We. Op de lange termijn is het streven om,
via zowel de breedte- als topsport, de maatschappelijke waarde van sport en sportief
bewegen te laten groeien. Het bieden van meerwaarde als sportsector aan andere maatschappelijke
domeinen is daarbij het uitgangspunt (‘Sport in all policies’), in plaats van andersom,
namelijk dat sport maatschappelijke doelen naar zich toetrekt. Het gaat hierbij om
het stimuleren dat sport wordt meegenomen bij het maken van aanpalend beleid, niet het verplichten om sport overal in mee te nemen en de bekostiging over te nemen.
Strategie
Dit hoofdstuk geeft een thematisch overzicht van de strategieën voor de komende vier
jaar om een wezenlijke bijdrage te leveren aan de ambities in het Hoofdlijnen Sportakkoord II.
In bijlage 1 staat een uitgebreid overzicht van de belangrijkste opgaven per thema.
Inclusie en diversiteit
Wat spreken we als landelijke partners af?
Het thema Inclusie en Diversiteit gaat over een toegankelijke en laagdrempelige sector,
waarin iedereen die mee wil doen daadwerkelijk mee kan doen en waarin sprake is van
kansengelijkheid in en door sport- en beweegdeelname. Groepen mensen die niet of weinig
sporten en bewegen, zoals mensen met een laag inkomen, lage opleiding, of een handicap,
gaan dit ook niet snel vanzelf doen. De komende tijd richten we ons in het Sportakkoord ten
eerste op het wegnemen van financiële, sociale en praktische belemmeringen. Die opgaven
zijn niet anders dan in het vorige Sportakkoord, de manier waarop we er aan gaan werken
wel. Waar we als partners voorheen vooral afspraken hadden over gedeelde principes
rondom dit thema en veel verschillende activiteiten ondernamen, brengen we nu meer
focus aan en gaan we werken vanuit een gezamenlijke strategie op deze opgaven. Nieuw
is dat we actieve toeleiding naar passend sportaanbod als een essentiële opgave zien
om kansengelijkheid te bevorderen. We maken afspraken met sportkoepels, bonden, brancheverenigingen
en maatschappelijke organisaties over ieders verantwoordelijkheden hierbij en we zetten
vaker functionarissen uit de Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC) in om de toeleiding
te organiseren of te realiseren. Met het thema Inclusie en diversiteit werken we vooral
aan het vergroten van het directe bereik, door aanbod passend en toegankelijk te maken en meer mensen hiermee te verleiden,
en zo de kansengelijkheid om te kunnen sporten te vergroten. In de verbinding met
sociale veiligheid (sociale drempels) en toegankelijkheid van sportaccommodaties (praktische
drempels) werken we met dit thema ook aan het versterken van het fundament. Inzetten op het vergroten van de sociale toegankelijkheid heeft een effect op de
zichtbaarheid van de betekenis van sport: meer mensen voelen zich welkom, veilig en ervaren wat sport betekent.
Armoedebeleid en kansengelijkheid
Het vergroten van kansengelijkheid is één van de punten uit het Coalitieakkoord. Dit
kabinet investeert met een brede en integrale aanpak op meerdere fronten in gelijke
kansen. Er wordt ingezet op het terugdringen van armoede met de Aanpak geldzorgen,
armoede en schulden, er wordt geïnvesteerd in het voorkomen dat jongeren afglijden
in de criminaliteit (Preventie met Gezag), gemeenten krijgen meer mogelijkheden om
laaggeletterdheid aan te pakken en met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid
wordt de leefbaarheid en veiligheid van stedelijke focusgebieden verbeterd. Met het
Sportakkoord wordt gewerkt aan de toegankelijkheid van sport, mede op financieel gebied,
en daarmee wordt bijgedragen aan de kansengelijkheid. De komende jaren zoeken de partners
naar (verdere) samenhang tussen het Sportakkoord en de kabinetsbrede ambities en –
trajecten rondom armoedebeleid en kansengelijkheid.
Waartoe nodigen we lokale partijen uit?
Het is nodig dat gemeenten kiezen voor een proactieve aanpak rondom inclusie en diversiteit,
en om te zorgen voor samenwerking tussen sport en andere relevante domeinen. We vragen
aan gemeenten om meer duidelijkheid te creëren over de beschikbare ondersteuning voor
mensen met een laag inkomen en om inclusie en diversiteit nadrukkelijk op de beleidsagenda
te zetten. Sportaanbieders sporen we aan om inclusie en diversiteit serieus te nemen
en om te bouwen aan een plek waar mensen zich welkom en thuis voelen, zodat ze er
met plezier kunnen sporten en van sport kunnen genieten. We verwachten van lokale
partijen dat de samenwerking wordt gezocht met landelijke en regionale partijen die
expertise hebben van bepaalde problematieken of bepaalde groepen mensen (bijvoorbeeld
met een laag inkomen, migratieachtergrond of een handicap) die belemmeringen ervaren
om te sporten.
Sociaal veilige sport
Wat spreken we als landelijke partners af?
Het thema Sociaal veilige sport heeft als doel een basis te creëren waar iedereen
veilig en met plezier kan sporten en sport beleven. Hiermee wordt het fundament van
de sport verstevigd. Ongewenste situaties zoals discriminatie, grensoverschrijdend
gedrag, doping en matchfixing zijn een bedreiging om met plezier te kunnen sporten.
Door sport in de kern veilig en verantwoord te organiseren, waarbij normen worden
gesteld in lijn met de huidige maatschappelijke context, dragen we bij aan een sterker
fundament. Want iedereen die (top)sport heeft recht op een sociaal veilige omgeving. Ten opzichte
van het vorige Sportakkoord gaat het vrijblijvende van dit thema af. Mede daarom kiezen
we voor een naamswijziging (‘sociaal veilige sport’, en niet ‘positieve sportcultuur’),
waarmee we voor lokale, regionale en landelijke partijen meer de noodzaak benadrukken
om aan dit thema te gaan werken. Met de strategische partners werken we verder aan
de gezamenlijke analyse en strategie met als doel een sociaal veilige sport voor zowel
topsport als breedtesport, inclusief de ondernemende sport. De basiseisen van sociaal
veilige sport vormen daarbij de kern. Dat is de absolute basis, maar is er meer nodig.
Het gezamenlijk afspreken, bespreken en aanspreken van/op normaal en wenselijk gedrag
hoort ook bij de aanpak, evenals een positieve bijdrage en het versterken van een
positief sportklimaat, voor topsport en breedtesport. Op deze punten intensiveren
we onze aanpak in termen van mensen en middelen. Tot slot versterken we de keten om
signalen van grensoverschrijdend gedrag optimaal opvolging te kunnen geven.
Waartoe nodigen we lokale partijen uit?
Voor gemeenten gelden randvoorwaarden om in aanmerking te komen voor lokaal uitvoeringsbudget,
waaronder het herijken van het lokaal Sportakkoord. Eén van de uitgangspunten bij
deze herijking is dat gemeenten werken aan een plan van aanpak om sociale veiligheid
en integriteit bij lokale sportaanbieders te stimuleren en te ondersteunen. We roepen
gemeenten op om aanbieders hierbij te prikkelen om in ieder geval de minimaal noodzakelijke
stappen richting een sociaal veilige sport te zetten, door middel van de basiseisen
sociaal veilige sport. Sportaanbieders nodigen we uit gebruik te maken van de beschikbare
ondersteuningsinstrumenten, waarmee ze deze noodzakelijk stappen op gebied van sociale
veiligheid kunnen zetten.
Vitale sportaanbieders
Wat spreken we als landelijke partners af?
Het thema Vitale sportaanbieders is gericht op een kwalitatief sterk, veilig en toegankelijk
sportaanbod voor iedereen. De komende jaren brengen we meer focus aan op de onderdelen
die echt belangrijk zijn voor kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid en stoppen
we met de activiteiten zonder duidelijk doel. Er zijn voldoende tools, programma’s
en initiatieven ontwikkeld en uitgedacht om sportaanbieders te vitaliseren, onze inzet
in dit Sportakkoord is om ze daadwerkelijk geïmplementeerd te krijgen en aanbieders
daarmee te versterken. Daarom ligt onze aandacht bij het verstevigen van de basis:
kwalitatief goede mensen, voldoende uitvoeringscapaciteit en een effectieve ondersteuningsstructuur
voor sportaanbieders. Nieuw is dat we door het ontwikkelen van een norm voor pedagogische
en didactische kwaliteit heel expliciet gaan maken wat we onder goede kwaliteit verstaan
en wat we een veilige sportomgeving vinden. Dat helpt om met zijn allen aan deze randvoorwaarden
voor een sterk fundament te werken. Ook worden aanbieders meer gestimuleerd om vraag en aanbod op wijk- of
buurtniveau goed op elkaar te laten aansluiten en zoveel mogelijk hierin samen te
werken. De ondersteuningsstructuur die afgelopen periode is opgezet, legt hiervoor
een goede basis. Door het versterken van het fundament, zal de sector steeds beter
in staat zijn om voor een grotere groep mensen relevant te zijn en zal de samenwerking
met andere domeinen makkelijker worden. Zo draagt dit thema op termijn ook bij aan
de ambities bereik en betekenis.
Human Capital Agenda
Bij alle ambities van het Sportakkoord is het cruciaal om aandacht te hebben voor
mensen die betaald of onbetaald aan die ambities werken. Specifiek komt dit terug
bij het thema Vitale sportaanbieders De partners van het Sportakkoord blijven daarom,
samen met andere partijen, de Human Capital Agenda Sport doorzetten. Hierin werken
(vertegenwoordigers van) werkgevers, werknemers, opleiders, verenigingen, sportbonden
en ondernemers samen aan het versterken van de arbeidsmarkt in de sportsector. Het
doel voor de komende jaren is om ingezette acties uit de Human Capital Agenda door
te vertalen naar lokaal voldoende en bekwame mensen.
Waartoe nodigen we lokale partijen uit?
We vragen lokale partijen een lokale Human Capital Agenda te creëren. Dit betekent
goed na te denken wie aan de lokale ambities gaan werken en hoe deze mensen langdurig
actief zijn en kwalitatief sterker kunnen worden. Daarnaast stimuleren we de gemeenten
om tot één duidelijk aanspreekpunt voor sportaanbieders te komen. We dagen lokale
partijen uit om samen na te denken wat sportaanbieders nodig hebben om echt het verschil
te maken op de opgaven die we belangrijk vinden, ook op de moeilijke onderwerpen zoals
sociale veiligheid.
Vaardig in bewegen
Wat spreken we als landelijke partners af?
Het thema Vaardig in Bewegen streeft naar kansen voor ieder kind en iedere jongere
om vaardig en veelzijdig te sporten en bewegen – onder de juiste begeleiding – waarbij
plezier en ontwikkeling centraal staan. De basis voor een leven lang sporten en bewegen
wordt gelegd in je jeugd. Voor het versterken van die basis is samenwerking van verschillende
domeinen cruciaal: sport, onderwijs, kinderopvang, de gemeente en meer. Ouders, sporttrainers,
buurtsportcoaches en (vak)leerkrachten zijn samen nodig om dreumes, kind en jongeren
met plezier aan het sporten en bewegen te krijgen én te houden. Waar onze nadruk eerder
vooral op motorische vaardigheden lag, vinden we het van belang dat kinderen naast
deze vaardigheden ook ontdekken waar zij hun sportplezier uit halen en wat bij hen
past als sport- of spelvorm. Hiermee versterken we vanuit het thema Vaardig in Bewegen
het fundament (denk aan veelzijdig bewegen in de sportsector), evenals het bereik van meer kinderen en jongeren, en vergroten we de betekenis die sport voor ieder kind kan hebben. Ook het overbrengen van kennis over het belang
van sport voor de jeugd richting de professionals en het meer bewustmaken en meenemen
van ouders hierin, heeft in dit Sportakkoord een belangrijke plek.
School & Omgeving
Met het programma School & Omgeving zet het kabinet in op kansengelijkheid. door voldoende
sporten en bewegen een extra impuls te geven. Het programma werkt aan het verbinden
van scholen met onder andere de sportaanbieders in de wijk, wat aansluit op de ambities
in het Hoofdlijnen Sportakkoord. Dit begint in de wijken waar de meest kwetsbare kinderen
wonen, met ook een achterstand in sport- en beweegdeelname. Onder gestarte scholen
zijn al goede voorbeelden zichtbaar waarbij clubs, buurtsportcoaches en de ondernemende
aanbieders een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Ook
het programma MDT (Maatschappelijke Diensttijd) van het Ministerie van OCW biedt kansen
om jonge vrijwilligers in de sport een kans te geven.
Waartoe nodigen we lokale partijen uit?
Het is van belang dat iedereen inziet dat een leven lang sport- en beweegplezier begint
bij de jeugd. Gemeenten spelen een belangrijke rol in de positionering van de jeugd
binnen het lokaal Sportakkoord en in het zorgen dat beschikbare ondersteuningsmogelijkheden
ook worden benut om meer jeugd met plezier te laten sporten en bewegen. We roepen
lokale partijen (gemeenten, sportaanbieders, kinderopvang, jeugdzorg en JGZ) op om
ook voor de allerkleinsten bewegen onderdeel van hun (opvang)dag te maken. Ook kunnen
lokale partijen drempels wegnemen voor het uitproberen van meerdere sporten. Daarnaast
verwachten wij van gemeenten dat zij op lokaal niveau onderwijs en sport en bewegen
samenbrengen. Hierbij roepen wij hen vooral op gebruik te maken van de handreiking
Vaardig in Bewegen. Ook vragen we lokale partijen om goed te kijken naar hoe het sportaanbod
aansluit bij de belevingswereld van jongeren, en te kijken hoe bijvoorbeeld urban
sports en multisport in hun gemeente een plek kunnen krijgen. Hier kan bijvoorbeeld
gebruikgemaakt worden van de aanwezige playgrounds en courts. De buurtsportcoach is
lokaal een uiterst belangrijke professional in het samenbrengen van verschillende
domeinen en het bereiken van de jeugd.
Ruimte voor sport en bewegen
Wat spreken we als landelijke partners af?
Het thema Ruimte voor sport en bewegen is gericht op het creëren van een toekomstbestendige
sportinfrastructuur die uitnodigend, faciliterend en toegankelijk is voor iedereen.
De komende jaren zetten we de koers van de Routekaart Verduurzaming Sport voort. Het
resultaat, een duurzamere sportinfrastructuur, versterkt het fundament waarop de sport verder kan bouwen. We leggen meer verbindingen tussen ruimte voor
sport en bewegen en andere relevante domeinen, zoals natuur, energie en wijkontwikkeling.
Door meer onderzoek naar en kennisdeling over maatschappelijk verantwoorde exploitatiemodellen
en efficiënt ruimtegebruik van sportvoorzieningen, kunnen we de maatschappelijke waarde
van die voorzieningen vergroten en bijdragen aan de betekenis die sport heeft voor andere domeinen. Verder werken we aan tools om lokale en regionale
spelers beter in staat te stellen te werken aan een toekomstbestendige infrastructuur.
Dit doen we door waar nodig kennis op te doen, maar zoveel mogelijk door te werken
aan concrete interventies die in de komende jaren ingezet kunnen worden.
Door meer aandacht te schenken aan de spreiding, toegankelijkheid en bereikbaarheid
van voorzieningen dragen we binnen het thema Ruimte voor sport en bewegen ook bij
aan een breder bereik van sport.
Waartoe nodigen we lokale partijen uit?
De publieke verantwoordelijkheid en de budgetten voor het accommodatiebeleid liggen
primair bij de gemeenten. De rijksoverheid ondersteunt daarin waar dat kan, met het
doel om samen met gemeenten en sportaanbieders te bouwen aan een toekomstbestendige
sportsector. Onze uitnodiging aan lokale partijen is meervoudig. We vragen gemeenten
om lokale en regionale afstemming te zoeken over de spreiding van sportvoorzieningen.
Ook vragen we gemeenten in de inrichting van de leefomgeving de verbinding te leggen
met de Omgevingswet, door aandacht te hebben voor de ruimte voor sport en bewegen
en de ruimte hiervoor open en toegankelijk te houden. We vragen gemeenten om sportaanbieders
te informeren over landelijke en lokale subsidie- en ontzorgingsmogelijkheden rond
verduurzaming en toegankelijkheid, zodat de sportsector hier optimaal gebruik van
kan maken. Bovendien vragen wij zowel aanbieders als gemeenten om sportparken meer
open te stellen voor het bredere publiek en voor nieuwe exploitatiemodellen. Via deze
weg kunnen we nieuwe mogelijkheden testen door meer samenwerking te zoeken tussen
bijvoorbeeld sport, ondernemers en onderwijs, om sportvoorzieningen zo veel mogelijk
van waarde te laten zijn voor de omgeving en de samenleving.
Maatschappelijke waarde van topsport
Het thema Maatschappelijke waarde van topsport heeft als streven om de maatschappelijke
waarde van topsport zo groot mogelijk te maken. De afgelopen jaren hebben de afspraken
uit het Sportakkoord opvolging gekregen. Centraal daarin stonden zes ‘sleutelprojecten’,
namelijk de maatregelen waarbij de gezamenlijkheid van VWS, NOC*NSF en VSG/VNG het
grootst was en afhankelijkheid bestond met andere projecten. Daar zijn goede stappen
op gezet. Voor de langere termijn is er behoefte aan een geactualiseerde en vooral
gezamenlijke visie op topsport, met een uitwerking hoe partners daar vanuit hun eigen
rol en verantwoordelijkheid invulling aan gaan geven. Daarom is besloten tot het opstellen
van een gezamenlijk Strategisch kader topsport 2032. Het strategisch kader zet vier
opgaven centraal: meer aandacht voor maatschappelijk verantwoord presteren, behoud
en verrijking van waardevolle topsportprestaties, vergroten van de zichtbaarheid en
bereik van topsport, en betere benutting van het platform topsport voor maatschappelijke
doelen. Hiermee zetten we tegelijkertijd in op versterking van het fundament van de sport, groei van het bereik van sport én meer betekenis van sport. Hiermee willen we de maatschappelijke waarde van topsport vergroten en
de topsport in Nederland beter bestendig maken voor de toekomst. Dit maakt en houdt
topsport aantrekkelijk voor andere partijen om zich hieraan te verbinden en zo vergroten
we uiteindelijk het draagvlak om (blijvend) te investeren in topsport.
Het strategisch kader (in concept) is op 22 november 2022 aan de betrokken partijen
gepresenteerd. Uitgangspunt is om ons de komende jaren te gaan richten op de vier
genoemde opgaven om alle aspecten van de maatschappelijke waarde van topsport te vergroten.
Naast de bestaande topsport- en talentprogramma’s gaan we explicieter paralympische
sport, topteamcompetities en commerciële topsport in onze strategie betrekken. Daarmee
willen we ook een sterkere verbinding maken met de breedtesport en zoeken we – vooral
rondom topteamcompetities en talentontwikkeling – actiever de samenwerking met lokale
en regionale partijen op. In de eerste helft van 2023 wordt het strategisch kader
uitgewerkt met concrete initiatieven, definitief gemaakt en gepubliceerd. Tegen die
tijd krijgt de veranderstrategie voor de vier genoemde opgaven ook meer gestalte.
Werkwijze
Met het Hoofdlijnen Sportakkoord II worden niet alleen gezamenlijke ambities en opgaven
herijkt, maar ook de manier van werken. Het werken in zowel een landelijk als lokale
Sportakkoorden heeft de afgelopen jaren bijgedragen aan de samenwerking, netwerkvorming
en verrijking van lokaal sport- en beweegbeleid in 344 gemeenten. Deze wijze van samenwerken wordt dan ook voortgezet, maar niet zonder geleerde lessen
van de afgelopen jaren mee te nemen. In het onderstaande wordt toegelicht tot welke aanpassingen in de werkwijze
dit leidt. Dat gebeurt aan de hand van de volgende hoofdkenmerken van de werkwijze:
-
• Inhoudelijke samenhang
-
• Effectieve lokale uitvoering
-
• Successen zichtbaar maken
-
• Een kennisgedreven aanpak
-
• Bekostiging
Inhoudelijke samenhang
Tijdens het eerste Sportakkoord is gebleken dat de thema’s in de verschillende deelakkoorden
inhoudelijk veel raakvlakken hebben en het de effectiviteit en efficiëntie ten goede
zou komen als er meer wordt samengewerkt. Dat is op veel plekken ook gebeurd. Om dit
nog meer te stimuleren gaan we steeds minder vanuit de verschillende thema’s een bepaald
probleem oplossen en staan steeds meer de drie gezamenlijke ambities van dit Hoofdlijnen
Sportakkoord voorop. Zo ontstaat meer samenhang tussen de verschillende thema’s, tussen
landelijk, regionaal en lokaal, en tussen breedtesport en topsport.
Een aantal onderwerpen is zowel voor de topsport als breedtesport relevant, zoals
een veilige sport, professionalisering van het kader, teamtopsportcompetities en het
doorontwikkelen van de aangepaste en Paralympische sport. In de uitvoering gaan we
daarom nadrukkelijker zoeken waar topsport en breedtesport elkaar raken en elkaar
kunnen versterken. Enerzijds vanuit de betekenis die sport op lokaal niveau kan hebben,
anderzijds omdat sport op lokaal en regionaal niveau ook kan bijdragen aan de maatschappelijke
waarde van topsport.
De komende jaren gaan we deze samenhang steeds verder doorvoeren. Dat is nodig om
stappen te zetten op de ambities fundament, bereik en betekenis. Andere ontwikkelingen,
zoals het GALA en de Brede SPUK, zorgen voor ontschotting in de financiering. En maken
het noodzakelijk dat de sportsector het fundament op orde brengt. Alleen dan zit de
sportsector als stevige partner aan tafel en draagt sport en bewegen bij aan andere
maatschappelijke doelstellingen.
Akkoorden: GALA, NPA en IZA
In het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) maken VWS, gemeenten en zorgverzekeraars
minder vrijblijvende afspraken, gericht op vertaling van landelijke doelen voor gezondheid
en welbevinden naar landelijke, regionale en lokale resultaten. Sport en bewegen kan
een belangrijke bijdrage leveren aan deze doelen en resultaten. De doelen sluiten
aan bij de landelijke gezondheidsdoelen uit het Nationaal Preventieakkoord (NPA),
de Landelijke Nota Gezondheidsbeleid, het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het programma
Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen. Het GALA richt zich op alle mensen, met
specifieke aandacht voor groepen waar de meeste gezondheidswinst is te behalen. In
september 2022 is het IZA gesloten – vooral gericht op de houdbaarheid van het zorgstelsel –
met onder meer afspraken over breed investeren in gezondheid en preventie (inclusief
sociale basis). Het addendum met afspraken tussen gemeenten, VWS en zorgverzekeraars
uit het IZA is verwerkt in het GALA. Ook de doelen en thema’s van het NPA komen – direct
of indirect – terug in programma’s in het GALA en worden vertaald naar lokale inzet.
Het financieel arrangement van GALA is gevat in een nieuwe, ‘Brede’ Specifieke Uitkering
(SPUK) voor gemeenten. In de Brede SPUK zitten ook twee onderdelen die bijdragen aan
de ambities van het Sportakkoord: het Uitvoeringsbudget Lokaal Sportakkoord en de
Brede Regeling Combinatiefuncties(BRC). De inhoudelijke afspraken over deze twee onderdelen
zijn uitgewerkt in het Sportakkoord.
De partners behouden de ruimte om tijdens de looptijd van het Hoofdlijnen Sportakkoord II
nieuwe trajecten op te starten als de ontwikkelingen daar om vragen.
Effectieve lokale uitvoering
Inzet van personen
We hebben in de monitoring van het vorige Sportakkoord gezien dat de kwaliteit en
effectiviteit van een lokaal Sportakkoord in sterke mate samenhangt met de invulling
van enkele organisatorische randvoorwaarden. Gemeenten voldoen aan deze randvoorwaarden
door een coördinator sport en preventie aan te stellen vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties,
die vanuit het lokale kernteam de herijking en uitvoering van het lokaal Sportakkoord coördineert,
We verstevigen de inzet van adviseurs lokale sport en we versterken de uitvoeringskracht
op meerdere fronten.
-
• De coördinator sport en preventie, deelnemer aan het lokale kernteam, krijgt naast herijking van het lokaal Sportakkoord de
expliciete opdracht om het lokale netwerk van sport aan te sluiten op de bredere ambities
op het gebied van sport, bewegen, gezondheid, preventie en sociale basis. Want ook
vanuit het GALA, NPA, IZA, de Maatschappelijke Diensttijd en School & Omgeving worden
gemeenten geacht hun beleid vorm te geven. De coördinator sport en preventie heeft
een haal- en brengfunctie voor sport naar het overkoepelend gesprek. Ook in de invulling
van het lokale kernteam wordt de verbinding gezocht; hierin moeten op zijn minst de
gemeente, sportsector en maatschappelijke organisaties vertegenwoordigd zijn.
-
• In elke VSG-regio wordt namens VSG/VNG, POS, NOC*NSF en sportbonden een adviseur lokale sport geïnstalleerd. Deze adviseur beschikt over brede kennis van lokaal sportbeleid, met
daarin de kracht van sportaanbieders. De adviseur lokale sport is een gespreks- en
sparringpartner van gemeenten – bijvoorbeeld de lokale wethouder of beleidsmedewerker
sport – in een VSG-regio, jaagt de totstandkoming van één lokale infrastructuur voor
clubondersteuning aan, en stimuleert de samenwerking tussen sportaanbieders via lokale
sportplatforms.
De coördinator sport en preventie en adviseur lokale sport werken actief samen, ieder
vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid. De adviseur lokale sport werkt op regionaal
niveau, binnen het VSG-gebied, en de coördinator sport en preventie lokaal, binnen
de gemeente. Samen met de lokale beleidsmedewerker sport zijn zij de drie-eenheid
die de uitvoering van het lokaal Sportakkoord op een effectieve manier vorm moeten
geven.
-
•
Versterking uitvoeringskracht: een van de opgaven in dit Sportakkoord is het versterken van de uitvoeringskracht
bij landelijke partijen, zoals sportbonden en brancheorganisaties, maar ook bij sportaanbieders.
Sportbonden zetten extra mensen in om programma’s die zij hebben ontwikkeld uit te
voeren bij lokale sportaanbieders. Ook de POS versterkt de organisatie, waardoor zij
brancheorganisaties en lokale ondernemers kan helpen om met de ambities van het Sportakkoord aan
de slag te gaan. De Brede regeling Combinatiefuncties speelt een belangrijke rol bij
de lokale uitvoeringskracht. Aan de hand van zes profielen gaan professionals gericht
uitvoering geven aan de ambities van het Sportakkoord, bijvoorbeeld door de capaciteit
bij sportaanbieders te vergroten (clubkadercoach, verenigingsmanager, sportparkmanager),
als spin in het web in de wijk (buurtsportcoach), door mensen die weinig sporten te
begeleiden (beweegcoach) en door uitvoering te geven aan de verbinding tussen sport
en het onderwijs (combinatiefunctionaris onderwijs).
De uitvoeringskracht van lokale Sportakkoorden is in grote mate afhankelijk van het
draagvlak van de akkoorden onder sportaanbieders. Hierbij gaat het om alle sportaanbieders,
verenigingen én commerciële sportaanbieders, van fitnesscentrum tot zwemscholen. Bij
lokale samenwerking tussen gemeenten en sportaanbieders, bijvoorbeeld waar het gaat
om de huurprijs voor een sportruimte, moet niet de juridische organisatiestructuur
leidend zijn, maar het maatschappelijk rendement. Voor het behalen van de doelen van
lokale Sportakkoorden geldt dan ook: zijn de partijen betrokken die een bereik hebben
onder de doelgroepen van het akkoord? Zijn deze organisaties kwalitatief in staat
om die doelen te halen? Gemeenten kunnen hierbij de samenwerking aangaan met het maatschappelijk
middenveld van clubs, zorg- en welzijnsinstellingen, en, gezien hun grote bereik zeker
ook ondernemers in de sport. Ondernemers zijn bovendien overwegend goed bereikbaar,
flexibel en klantgericht. Zaken die van belang zijn om mensen in beweging te krijgen
en houden. Wij pleiten er dan ook voor dat ondernemers in de sport én clubs een gelijkwaardige
positie verdienen in elk lokaal Sportakkoord.
Clubondersteuning
De partners hebben geconstateerd dat het ondersteuningsaanbod voor sportaanbieders
de afgelopen jaren te versnipperd werd aangeboden. Lokale clubondersteuning werkt
beter als aanbieders bij één loket terechtkunnen met al hun vragen. Ze krijgen toegang
tot een breed ondersteuningsaanbod dat aangeboden wordt door NOC*NSF, bonden, sportserviceorganisaties,
POS en andere maatschappelijke partijen. De ondersteuning bestaat onder andere uit:
-
• Bestuurscoaching en coaching in maatschappelijk ondernemen
-
• Clubkadercoaching
-
• Procesbegeleiding bij invoering basiseisen sociale veiligheid
-
• Versterken van het vrijwilligersbeleid
-
• Toekenning van microbudgetten
-
• Ondersteuning bij topteamcompetities en talentonwikkeling
-
• Beschikbaarheid van data over sociale wijkprofielen
-
• Ondersteuning bij ontwikkelen passend aanbod en vermarkten van aanbod
Herijking lokale akkoorden
We stellen kaders aan de invulling van lokale Sportakkoorden door concreet te maken
waartoe we lokale partijen met dit Sportakkoord uitnodigen (zie hoofdstuk 3). Gemeenten, in samenwerking met de lokale kernteams, herijken hun lokale beleidsambities
in een lokaal Sportakkoord. Het raamwerk voor herijking staat in bijlage 2. Deze ambities
worden vormgegeven aan de hand van het richtinggevend kader in dit Sportakkoord: hoe
bereiken we meer sportaanbieders en potentiële sporters? Hoe versterken we het sportaanbod
en benutten we de waarde van sport nog beter? En hoe wordt het aanbod veiliger en
toegankelijker? Als randvoorwaarde wordt gesteld dat gemeenten de herijking vormgeven
met een kernteam van betrokken sport- en maatschappelijke partijen.
Successen zichtbaar maken
Er zijn in Nederland nu al tientallen gemeenten en honderden sportplekken waar ingesleten
patronen zijn doorbroken en succesvolle resultaten worden geboekt. Daar worden de
ambities van het Sportakkoord voor een belangrijk deel gerealiseerd. Op die plekken
bestaan bijvoorbeeld lokale sportnetwerken die gezamenlijk de sportaanbieders ondersteunen,
sportparken waar voor alle leeftijden passend aanbod is en locaties waar niet of nauwelijks
tieners uitstromen. En daar krijgen sporters begeleiding van trainers en coaches met
de juiste kwaliteiten. Voorbeelden hiervan (maar niet limitatief) zijn: hockeyclub
Feyenoord, Triple Threat Haarlem, voetbalclub Kampong, Fletiomare, sportvereniging
Helios, maar ook de regionale aanpakken in de Achterhoek en in Zeeuws Vlaanderen (Terneuzen).
In veel van deze ‘hotspots’ is het lokale Sportakkoord een versneller geweest. Wij
gaan beslissers in de sport meenemen naar deze gemeenten en deze sportplekken, om
ervoor te zorgen dat in heel Nederland andere beslissingen worden genomen. We gaan
zichtbaar maken wat de reden is dat het hier goed werkt en goed loopt. We gaan duidelijk
maken hoe dit ook op andere plekken en binnen andere gemeenten kan worden toegepast.
En waar mogelijk combineren we het delen van deze kennis met de tweejaarlijkse bijeenkomsten
in alle VSG-regio’s.
Een kennisgedreven aanpak
De complexiteit en multidisciplinariteit van de opgaven in het Sportakkoord, en het
samenwerken in netwerken met verschillende overheidslagen, koepels, brancheorganisaties,
sportaanbieders, organisaties uit andere sectoren en kennisinstellingen, maken optimale
kennisontwikkeling en -deling tussen diverse partijen en meerdere bestuursniveaus
noodzakelijk. Met de lokale Sportakkoorden en de link met bijvoorbeeld GALA, NPA,
de Beweegalliantie en School & Omgeving, neemt de kennis- en innovatiebehoefte op
lokaal en regionaal niveau toe.
Het Sportakkoord brengt partijen met uiteenlopende kennis en expertise samen, waardoor
er meer mogelijkheden zijn om verder in te zetten op kennisontwikkeling en -deling,
en innovatie. Bij het denken over de inzet van partijen en programma’s op landelijk
niveau wordt nadrukkelijk ingespeeld op de kennis- en innovatiebehoefte van de lokale
partijen, bijvoorbeeld door hen een rol te geven in kennisproductieprocessen, waaronder
de vraagarticulatie voorafgaand aan kennisontwikkeling en -deling. Lokale partijen
worden gestimuleerd meer en beter gebruik te maken van beschikbare (lokale) data en
kennis over werkzame aanpakken.
De inhoudelijke uitdagingen in het Sportakkoord sluiten goed aan bij de ‘wicked problems’
in de inzet vanuit het programma MOOI in Beweging (Missiegedreven Ontwikkeling van
Onderzoek en Innovatie in sport en bewegen, ZonMw) en de focus van de inzet vanuit
het programma Sportinnovator vanaf 2023. Samen met de inspanningen van het Mulier
Instituut, het Kenniscentrum Sport & Bewegen en het RIVM wordt verder gebouwd aan
een (landelijke) kennisinfrastructuur die kan worden benut voor de ondersteuning van
de uitvoering van het Sportakkoord.
De partners spreken af om de monitoring ook tijdens de looptijd van het Sportakkoord een
functie te geven. Daarmee krijgt monitoring een functie in lerend beleid; de meerwaarde
wordt groter als het niet alleen achteraf tot inzichten leidt. Door de voortgang op
de inhoudelijke opgaven nauwgezet te volgen, kunnen de partners hier tussentijds op
bijsturen. Monitoringsactiviteiten worden daarom gekoppeld aan de verschillende (thema)werkgroepen
(zie paragraaf 5.2), waarmee er actuele inzichten ontstaan over de voortgang van het
Sportakkoord.
Bekostiging
Activiteiten die nodig zijn om de ambities en opgaven in dit Sportakkoord te realiseren
worden vanuit verschillende regelingen en programma’s bekostigd. De afspraken over
deze geldstromen worden gemaakt op basis van de uitgangspunten van het Sportakkoord.
De geldstromen die, deels of volledig, aan het Sportakkoord raken of gaan raken in
de toekomst zijn als volgt:
Uitvoeringsbudget Lokaal Sportakkoord
Het uitvoeringsbudget wordt ingezet om uitvoering te geven aan de lokale akkoorden.
Voorwaarden voor gemeenten om lokaal uitvoeringsbudget aan te vragen staan in bijlage
2.
Brede Regeling Combinatiefuncties (BRC)
De bestuurlijke afspraken van de BRC zijn herzien en kennen dezelfde looptijd als
de afspraken in het Sportakkoord. Belangrijkste wijzigingen in de herziene BRC-afspraken
zijn het toevoegen en versterken van profielen die op het versterken van sportclubs
van toepassing zijn: de clubkadercoaches, verenigings- en sportparkmanagers. Verder
wordt geregeld dat de combinatiefunctionarissen voor het onderwijs een rol hebben
bij extra sport- en beweegmomenten buiten het reguliere onderwijs.
Projectsubsidies maatschappelijke organisaties
VWS maakt afspraken met verschillende landelijke partijen over de opgaven die met
het Sportakkoord aangepakt moeten worden. Dit zijn andere partijen dan de vier strategische
partners. Het gaat dan bijvoorbeeld om partijen die deel uitmaken van het samenwerkingsverband
Maatschappelijke Organisaties in de Sport (MOS) en om de kennispartners. Hiervoor
zijn separate projectsubsidies mogelijk. Uitgangspunt bij deze afspraken is dat het
aansluit en een bijdrage levert aan de ambities van het Sportakkoord en dat de partijen
meewerken aan kennisdeling.
Subsidies NOC*NSF en POS
De sportsector ontvangt middelen om met de ambities uit het Sportakkoord aan de slag
te gaan. Om het fundament te verstevigen wordt erop ingezet om sportaanbieders van
binnenuit te versterken en de lokale ondersteuningsstructuur te verbeteren. Sportbonden
krijgen geld om vanuit de ambities van het Sportakkoord hun leden te ondersteunen.
POS ontvangt aanvullende middelen om de positie en deelname van ondernemende sportaanbieders
aan de lokale Sportakkoorden te verbeteren. Daarnaast krijgt zij specifieke ondersteuning
om het fundament mede te versterken, op de thema’s Sociaal veilige sport, Vitale sportaanbieders
en Ruimte voor sport en bewegen (specifiek: verduurzaming in de ondernemende sport).
Strategisch kader topsport 2032
Momenteel werken VWS, NOC*NSF en VSG/VNG het Strategisch kader topsport uit dat medio
2023 wordt gepubliceerd. Deze partijen gaan hun voor topsport geoormerkte middelen
richten op de ambities in dit Sportakkoord.
SPUK Stimulering Sport en BOSA
De regelingen SPUK Stimulering Sport en BOSA worden in 2023 geëvalueerd. Er wordt
dan onder meer onderzocht of het mogelijk is een sterkere koppeling te maken met de
ambities in het Sportakkoord.
Kennis
De monitoring- en evaluatieactiviteiten, die onderdeel vormen van het Sportakkoord,
zullen worden geïntegreerd in de bestaande onderzoeksactiviteiten van de kennispartners.
De financiering is voor rekening van VWS. Voor de verkenningen op het gebied van datagedreven
beleid, onder andere op lokaal niveau, zullen passende uitvoerders gezocht worden.
De keuze is afhankelijk van de inhoud en ambities van het betreffende project. Bekostiging
van projecten gebeurt in overleg met de betrokken partner(s).
Bestedingsplan NOC*NSF (middelen Nederlandse Loterij)
NOC*NSF verdeelt via het jaarlijkse bestedingsplan middelen onder haar leden, enkele
andere begunstigden en haarzelf. Deze bijdragen zijn direct en indirect gericht op
de ambities van het Sportakkoord. Het gaat hierbij onder andere om de onderwerpen
topsport, sociaal veilige sport, onderzoek en innovatie. In het bestedingsplan 2023
heeft NOC*NSF extra middelen vrijgemaakt voor activiteiten op het gebied van integriteit.
Governance en samenwerking
Het Sportakkoord faciliteert samenwerking tussen diverse spelers op landelijk en lokaal
niveau. Met als uitgangspunt dat met betrokkenheid van beleid én uitvoering, van landelijk
én lokaal, van publiek én privaat, men uiteindelijk tot een effectiever beleid en
effectievere uitvoering komt. ‘Hoe’ de partners deze samenwerking vormgeven na ondertekening
van het Sportakkoord, is cruciaal voor het succes. In de komende jaren versterken
VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS de opgebouwde samenwerking. Enerzijds door dit gezamenlijke
uitgangspunt door te zetten én uit te breiden (met toevoeging van de POS als nieuwe
partner), anderzijds door op basis van de ervaringen met het eerste Sportakkoord een
aantal aanpassingen te doen in de governance.
Het Sportakkoord kan pas echt impact hebben als er draagvlak en samenwerking is bij
zoveel mogelijk relevante uitvoeringspartijen op lokaal niveau. Dat geldt voor sportverenigingen,
ondernemers in de sport, gemeenten en sportbedrijven, maar ook voor maatschappelijke
partners zoals scholen, zorg- en welzijnsorganisaties, en alle professionals en vrijwilligers
die daar werkzaam zijn. Op de velden, in de sporthal, het zwembad, op een Cruyffcourt,
of elders in de openbare ruimte. Het Sportakkoord wordt dan wel gesloten tussen de
vier partners, we hebben alle landelijke (koepel)organisaties nodig en roepen hen
op om met ons samen te werken bij de uitvoering van dit akkoord. Daarbij doelen wij
op landelijke organisaties die zich geïnspireerd voelen door dit Sportakkoord en willen
bijdragen aan een gezond en sportief Nederland. Begin 2023 organiseren we enkele bijeenkomsten
om de samenwerking met geïnteresseerde partijen verder vorm en inhoud te geven.
Uitgangspunten governance
Het uitgangspunt om beleid gezamenlijk vorm te geven heeft landelijk en lokaal sterk
bijgedragen aan de relatie tussen partijen. Dit vergemakkelijkt de totstandkoming
van beleid en de vertaling naar uitvoering. Deze gezamenlijkheid versterken de partners
door landelijke acties, lokale acties via de gemeenten en acties direct gericht op
sportaanbieders, gezamenlijk aan te sturen. Dit is effectiever dan dat elke partij
dat voor zichzelf doet. Ook richten VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS de overkoepelende
besluitvorming duidelijker in en koppelen ze deze aan de monitoring van het Sportakkoord.
Zo houden de partners beter zicht op de realisatie van de doelen en kan er direct
bijgestuurd worden als dat nodig is.
De ambities op het gebied van topsport en breedtesport werden voorheen veelal nog
los van elkaar beschouwd. Terwijl veel belangrijke onderwerpen topsport en breedtesport
raken, zoals: sociale veiligheid, accommodaties, talentontwikkeling en paralympische
sport. Door vanuit gedeelde ambities en opgaven te werken, gaan de partners meer de
verbinding zoeken tussen top- en breedtesport en willen ze elkaars krachten beter
benutten. In de governance van het nieuwe Sportakkoord bestaat vooralsnog wel een
onderscheid tussen topsport en breedtesport. Op termijn willen de partners dit onderscheid
laten verdwijnen en gaan voor een gezamenlijke aansturing op sport. Mede daarom is
ervoor gekozen de stuurgroepen en coördinatieteams voor topsport en breedtesport nadrukkelijk
te laten overlappen, zowel in mensen als te bespreken inhoud. Dit houdt in dat deze
twee teams met regelmaat samen en los van elkaar overleggen. Dat is een bewuste keuze
om het autonome en het gezamenlijk karakter van topsport en breedtesport de ruimte
te geven.
Opzet governance
De governance bestaat uit één gezamenlijk bestuurlijk niveau en drie andere niveaus,
waarbij er steeds onderscheid wordt gemaakt tussen breedtesport en topsport, maar
wel afstemming wordt gezocht op logische thema's:
-
1.
Bestuurlijk overleg Sportakkoord: in dit overleg zijn de bestuurders van VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS vertegenwoordigd,
evenals de Minister voor Langdurige Zorg en Sport. In dit orgaan wordt overkoepelend
toezicht gehouden, gevoed door voortgangsrapportages.
-
2.
Stuurgroepen: hierin is hoger management van VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS vertegenwoordigd. De twee stuurgroepen toetsen de voortgang van het Sportakkoord in zijn totaliteit
en kunnen waar nodig fungeren als escalatiepunt door de coördinatieteams. Ook hebben
beide stuurgroepen extra aandacht voor de samenhang tussen Sportakkoord en andere
trajecten, zoals het GALA. De stuurgroepen ontvangen updates over de voortgang van
het Sportakkoord en eventuele adviezen voor bijsturing van de coördinatieteams.
-
3.
Coördinatieteams: deze bestaan uit medewerkers van VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS, die ook nauw betrokken
waren bij de totstandkoming van het Sportakkoord en de bedoeling van het werkingsmechanisme
achter het akkoord kennen. De twee coördinatieteams sturen gezamenlijk de uitvoering
van het hele Sportakkoord aan. Ze houden overzicht, ook op trajecten die de inhoudelijke
thema’s doorsnijden. Beide coördinatieteams komen meerdere keren per jaar bijeen voor
overleg en rapporteren aan de stuurgroepen. De coördinatieteams stellen werkgroepen
in, rondom de geformuleerde ambities, thema’s en/of ondersteunende processen. De indeling
van werkgroepen kan gedurende de looptijd van het Sportakkoord worden herzien als
dat nodig blijkt om bijvoorbeeld de samenhang te bevorderen.
-
4.
Werkgroepen: in de werkgroepen komen inhoudelijke deskundigen namens de partners bij elkaar, aangevuld
met bijvoorbeeld vertegenwoordigers van de kennispartners en andere partijen. De werkgroepen
zijn verantwoordelijk voor de inhoudelijke doorontwikkeling van het Sportakkoord,
gebaseerd op principes van data- en kennisgericht werken. De werkgroepen komen geregeld
bijeen. Zij voorzien vooral de coördinatieteams van informatie en doen waar nodig
voorstellen om bij te sturen.
De governance ziet er grafisch als volgt uit:
Afspraken over de samenwerking
De samenwerking tussen de partners is gebaseerd op vertrouwen. Echter, er is een duidelijke
behoefte aan borging van afspraken om het Sportakkoord niet te vrijblijvend te maken.
Hieronder worden de rollen en taken en met name verantwoordelijkheden van de partners
omschreven. Elke partner committeert zich hieraan. De rollen, taken en verantwoordelijkheden
zijn niet wezenlijk anders dan bij het eerste Sportakkoord; het belangrijkste verschil
is dat VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS in de uitvoering van het Sportakkoord elkaar nadrukkelijker
opzoeken en scherp houden. Via monitoring wordt de voortgang op de concrete opgaven
gevolgd. Wanneer bijsturing nodig is, wordt dit door de partners direct gedaan.
Dit Hoofdlijnen Sportakkoord II is een akkoord op hoofdlijnen tussen vier organisaties.
Het Sportakkoord kan pas echt impact hebben als er draagvlak en samenwerking is bij
zoveel mogelijk uitvoerende partijen op lokaal, regionaal en landelijk niveau. De
ondertekening van dit Hoofdlijnen Sportakkoord II is de eerste stap naar concrete
afspraken met de gehele sportsector in 2023. Dat geldt voor sportclubs, ondernemers
in de sport en gemeenten, maar ook voor maatschappelijke partners zoals scholen, zorg-
en welzijnsorganisaties, en alle professionals en vrijwilligers die daar werkzaam
zijn. Op de velden, in de sporthal, het zwembad, op een Cruyffcourt, of elders in
de openbare ruimte. Het Sportakkoord wordt dan wel gesloten tussen de vier partners,
we hebben alle landelijke (koepel)organisaties nodig en roepen hen op om met ons samen
te werken bij de uitvoering van dit akkoord. Daarbij doelen wij op landelijke organisaties
die zich geïnspireerd voelen door dit Hoofdlijnen Sportakkoord en willen bijdragen
aan een gezond en sportief Nederland.
Rollen, taken en verantwoordelijkheden partners Hoofdlijnen Sportakkoord II:
Strategische partners Sportakkoord
-
• VWS: regisseert het landelijk Sportakkoord, (co-)financiert, verbindt met andere landelijke
programma’s en ministeries/beleidsterreinen, stimuleert kennis en innovatie en verkent
wetgeving, maakt afspraken over financiering met partijen gericht op ambities
-
• NOC*NSF / POS: ondersteunen landelijke sportorganisaties bij realiseren van ambities
en doelstellingen, sportsector landelijk verbinden, samenwerking met andere maatschappelijke
organisaties, bewaken kwaliteit, toegankelijkheid en veiligheid
-
• VSG/VNG: ondersteund gemeenten en lokale functionarissen sport bij realiseren van
ambities en doelstellingen, toetsing herijking Sportakkoorden, toetsing integraal
plan van aanpak Brede SPUK, organiseren (met o.a. VNG) regionale intervisiebijeenkomsten
voor gemeenten en lokale functionarissen sport, bevorderen en ondersteunen gemeenten
bij integraal werken (onder andere. Brede SPUK)
-
• VWS / NOC*NSF / POS / VSG/VNG gezamenlijk: inspireren en richting geven aan lokale
(generieke) uitvoering binnen kaders Sportakkoord, samenwerken met landelijke maatschappelijke
organisaties in andere sectoren en verbinding versterken met onder meer GALA, IZA,
School & omgeving en Beweegalliantie. Samenwerken met de sportsector om tot concrete
uitwerking van dit Hoofdlijnen Sportakkoord II te komen.
Landelijke, regionale en lokale samenwerkingspartijen
-
• Sportaanbieders (alle rechtsvormen waarin samen wordt gesport): organiseren passend
en kwalitatief sterk sportaanbod in een inclusieve en sociaal veilige sport, lokaal
onderling samenwerken en met andere sectoren
-
• Gemeenten: bewaken herijking en voortgang lokale Sportakkoorden, aanstellen coördinator
sport en preventie, deelnemen aan kennisuitwisseling en onderzoek, stimuleren lokale
samenwerking en netwerkvorming, stimuleren effectieve clubondersteuning (één-loket
gedachte), bijdragen aan generieke clubondersteuning, realiseren duurzame ruimte voor
sport en bewegen, bevorderen regionale samenwerking, participeren in programma topteamcompetities
-
• Landelijke organisaties (sportbonden, brancheverenigingen, maatschappelijke organisaties):
promoten eigen tak van sport, inspireren van eigen achterban lokaal, vertaalslag naar
specifieke ondersteuning eigen achterban (bevorderen specifieke deskundigheid, door
ontwikkelen sportaanbod, wedstrijden/competities, topsport, bewaken kwaliteit en veiligheid),
landelijk samenwerken
-
• Maatschappelijke organisaties / lokale functionarissen: toeleiding van doelgroepen
naar lokaal beschikbaar sportaanbod
Monitoring en evaluatie
Inhoudelijke voortgang
De monitoring van het Sportakkoord 2018–2022 is destijds gestart op basis van een
monitorplan. Dit gaf richting aan de toepassing van bestaande indicatoren en methoden
om deze te onderzoeken. Monitoring van het Sportakkoord heeft een functie in het kader
van lerend beleid. Gaandeweg moet namelijk blijken wat succesvolle strategieën en
maatregelen zijn om de belangrijke opgaven aan te pakken. Daarbij past een rijkere
aanpak dan alleen het volgen van cijfers en trends. Hoewel dit óók belangrijk is,
geven ze een eendimensionaal beeld en is de samenhang met de activiteiten die volgen
uit het Sportakkoord niet altijd duidelijk.
Voor dit Sportakkoord voorzien VWS, NOC*NSF, VSG/VNG en POS daarom twee centrale onderdelen
van de monitoring en evaluatie:
Ten eerste wordt gekeken naar de uitkomsten van de uitvoering van het beleid. In het bijzonder richt de monitoring zich hier
op de voortgang van concrete activiteiten die horen bij de opgaven in het Sportakkoord,
en worden de outputindicatoren bij die activiteiten inzichtelijk gemaakt. Zoals: hoeveel
jongeren zijn bereikt met het Jeugdfonds Sport & Cultuur? Daarvoor is eerst nodig
dat de gestelde opgaven, voor zover mogelijk, worden uitgewerkt in meetbare indicatoren
en dat waar mogelijk een begrip als ‘bereik’ ook verder wordt gekwantificeerd. Deze
aanpak is in feite een voortzetting van de bestaande. De partners brengen hier wel
meer focus in aan: voor het Hoofdlijnen Sportakkoord II en de concretisering hiervan
halen ze niet langer breed het net op, maar volgt er een selectie op welke aspecten
ze de voortgang moeten volgen om de kern van de uitkomsten van het beleid te kunnen
vatten.
Ten tweede kijken de partners in hoeverre de met het Sportakkoord beoogde veranderingen in de uitvoering plaatsvinden. Aan de hand van de methode Outcome Mapping brengen ze voor de verschillende opgaven in dit Sportakkoord in kaart welke veranderstrategie
centraal staat en wie daar welke bijdrage voor moet leveren. Dit wordt in 2023 nader
uitgewerkt tot concrete afspraken. De aandacht gaat uit naar ‘intermediaire actoren’
binnen de invloedssfeer van het Sportakkoord (zoals gemeenten, sportbonden en buurtsportcoaches)
en de gedragsverandering die bij hen wordt nagestreefd. Die gedragsverandering wordt
aan de hand van nog op te stellen veranderindicatoren gevolgd. De dataverzameling
berust op twee poten. Op beleidsniveau volgen periodieke leersessies met de betrokken
partijen per thema om de voortgang te bespreken. Daarnaast worden een selectie van
gemeenten benaderd om lokale inzichten over de voortgang op opgaven op te doen. Deze
gemeenten worden in dat traject begeleid. Op basis van lerend beleid kunnen de gemeenten
zo steeds bijsturen waar dat nodig is, in plaats van schoksgewijze analyses en bijsturing.
Kennisopbouw over sport- en beweegbeleid gaat verder dan alleen de genoemde onderdelen.
Zo zijn er landelijke (kern)indicatoren, die op een macroniveau trends weergeven op
het gebied van bijvoorbeeld de bereikbaarheid van sportaccommodaties, tevredenheid
met het aanbod en sport- en beweeggedrag. Ook zullen – op microniveau – gemeenten
in het kader van het GALA en IZA wijk-, gemeente- en regioprofielen moeten opstellen
en bijbehorende ‘GAP-analyses’ laten doen. De uitvoering hiervan zal in de monitoring
effecten laten zien. Kennisopbouw op deze twee niveaus is waardevol voor beleidsvorming,
maar is niet direct gekoppeld aan de monitoring van het Sportakkoord. Voor beide geldt
dat eventuele effecten niet makkelijk aan een ‘losse’ inspanning in het Sportakkoord te
relateren zullen zijn.
Verder spreken de partners af om in 2025 een evaluatie van het hele Sportakkoord uit
te laten voeren, als opmaat naar een volgend Sportakkoord.
Strategie en samenwerking
Naast het volgen van de inhoudelijke opgaven van het Sportakkoord, besteden de partners
aandacht aan periodieke evaluatie van de strategie en het proces. In jaarlijkse bijeenkomsten
wordt met de coördinatieteams stilgestaan bij tussentijds geleerde lessen over het
werkend mechanisme van het Sportakkoord: wat werkt er goed, wat weten we nog niet,
en waar moeten we in de uitvoering op bijsturen? Procesevaluatie gaat meer over de
onderlinge samenwerking. Op (in ieder geval) jaarbasis bespreken de partners binnen
de coördinatieteams en stuurgroepen hoe de onderlinge samenwerking verloopt, of dit
voldoet aan de verwachtingen en in hoeverre afspraken worden nagekomen.
Bij het vorige Sportakkoord is een ‘Reflectietool Sportakkoord’ ontwikkeld, die gemeenten
en lokale kernteams inzicht geeft in de voortgang van het lokale Sportakkoord. Met
name de lokale samenwerking en de effectiviteit ervan staan hierbij centraal. Kernteams
kunnen met elkaar evalueren hoe de uitvoering verloopt en wat er nog beter kan. Met
het invullen van de korte vragenlijsten wordt tegelijkertijd een landelijke database
gevuld waarmee wij inzicht krijgen in de voortgang van het Sportakkoord op landelijk
niveau. De partners vinden het belangrijk om de reflectietool opnieuw onder de aandacht
van gemeenten en kernteams te brengen.
Bijlage 1. – Opgaven Hoofdlijnen Sportakkoord II
De opgaven per thema worden in 2023 met de sportsector nader uitgewerkt en naar concrete
afspraken en acties vertaald.
Inclusie en diversiteit
Vergroting financiële toegankelijkheid. Het maakt uit waar je wieg staat. Een kind dat opgroeit in een gezin dat in armoede
leeft en waar het opleidingsniveau laag is, sport en beweegt minder dan een kind dat
opgroeit in een gezin waar dat niet het geval is. De verschillen tussen deze groepen
zijn groot. Armoede lossen we niet op met sportbeleid, wel kunnen we ervoor zorgen
dat mensen die in armoede leven ook kunnen sporten. Voor het verkleinen van financiële
belemmeringen bieden we duidelijkheid aan huishoudens met een laag inkomen over alle
bestaande, ondersteunende regelingen en initiatieven. Deze instrumenten zetten we
door en bouwen we uit zodat op meer plekken in Nederland mensen de mogelijkheden kennen,
deel kunnen nemen en zich hier welkom en veilig voelen om te gaan sporten. Daarnaast
wordt de samenhang tussen regelingen en partijen versterkt en de zichtbaarheid van
regelingen vergroot. Bestaande initiatieven worden benut om te zorgen dat mensen de
juiste weg weten te vinden.
Vergroting sociale toegankelijkheid. Ruim 700.000 mensen voelen zich niet thuis in de sportsector. Sportaanbieders dragen
de verantwoordelijkheid dat iedereen zich bij hen welkom en ook veilig voelt. Deze
opgave is dan ook nauw verbonden met het thema Sociaal veilige sport. Een cultuuromslag
binnen de sportsector is nodig, waarin geen meer ruimte is voor uitsluiting, discriminatie
en racisme, en de bewustwording over inclusie en diversiteit in sport groeit bij aanbieders,
overheden en andere partijen. Met als doel dat iedereen met plezier kan sporten. Voor
het verminderen van sociale belemmeringen is de afgelopen jaren de charter diversiteit
ingezet en zijn campagnes gevoerd om de bewustwording bij sportaanbieders te vergroten
over inclusie en diversiteit. Naast inzet van het bestaande instrumentarium werken
we aan nieuw beleid om de sociale drempels te verlagen. Dit doen zoveel mogelijk met
de doelgroepen zelf. De partners stellen hiervoor een adviesgroep in om samen dat
beleid te ontwikkelen.
Vergroting praktische toegankelijkheid. Sport- en beweegdeelname van mensen met een handicap in Nederland is al jaren stabiel
laag. Ondanks overheidsbeleid verandert dit niet. Er zijn praktische belemmeringen
voor mensen met een handicap om te kunnen sporten en bewegen. Voor een deel zijn dat
mentale barrières, maar ook de complexiteit bij aanvragen voor hulpmiddelen, een beperkt
aanbod en een lange duur van vervoer, en de ontoegankelijkheid van bepaalde sportvoorzieningen,
zijn belangrijke belemmeringen die moeten worden opgelost. Praktische belemmeringen
nemen we weg door de huidige administratieve jungle voor het verkrijgen van sporthulpmiddelen
aan te pakken: we richten één loket op – bij Fonds Gehandicaptensport – en maken afspraken
tussen gemeenten, zorgverzekeraars, VWS en NOC*NSF over samenwerking bij de (financiële)
ondersteuning van de aanschaf en uitleen van hulpmiddelen. Verder pakt VWS haar rol
om afspraken te maken met andere ministeries en departementen over het vergroten van
de praktische toegankelijkheid van sportvoorzieningen en van vervoer
Effectievere toeleiding van inactieve mensen naar sport. Groepen mensen die niet of weinig sporten en bewegen, zoals mensen met een laag inkomen,
lage opleiding, of een handicap, gaan dit ook niet snel vanzelf doen. Onbekendheid
met sport, angst voor teleurstellingen en pijn, weerstand en het ontbreken van een
maatje om mee te gaan zijn redenen om niet te gaan sporten en bewegen. Zogenaamde
‘’warme toe- en begeleiding’ naar de sport is belangrijk, maar wordt nog onvoldoende
ingezet. Lokaal stimuleren we dat hier meer op wordt ingezet. Om succesvol te zijn
in toeleiding, moet iemand dichtbij de doelgroep staan, zoals een buurtsportcoach
of beweegambassadeur. Maatwerk is gevraagd. Waar NOC*NSF en POS vooral de verantwoordelijkheid
hebben dat het sportaanbod toegankelijk en kwalitatief sterk is voor ieder, wordt
aan maatschappelijke organisaties vooral gevraagd om maatwerk te leveren en mensen
aan de hand te nemen om naar het aanbod toe te leiden. Sportbonden en koepels in de
sport worden opgeroepen om met deze partijen samen te werken. En de functionarissen
uit de BRC worden vaker ingezet om de toeleiding van inactieve mensen naar het bestaande
aanbod te organiseren of te realiseren.
Sociaal veilige sport
Meer waarborgen voor sociaal veilige sport (basiseisen). Bij sportaanbieders is er nu nog te weinig aandacht voor een veilige sportcultuur.
De afgelopen jaren is te weinig voortgang geboekt. In het huidige systeem is een basisniveau
veiligheid niet gegarandeerd. De vrijblijvendheid moet van het thema af en daarbij
past het introduceren van meer waarborgen. We gaan werken met basiseisen – zoals een
VOG, een vertrouwenscontactpersoon, gedragsregels en het doorlopen van een e-learning
– voor mensen in de sport en prikkelen sportaanbieders daarmee om in ieder geval de
minimaal noodzakelijke stappen richting een sociaal veilige sport te gaan zetten.
Deze aanpak is geïnspireerd op de praktijk in de gemeente Amsterdam.
Meer aandacht voor en het bespreekbaar maken van veilige sport (normering). Hoewel iedereen het belang erkent, gaat werken aan een sociaal veilige sport niet
vanzelf. De voornaamste reden lijkt dat mensen denken dat het niet nodig is. Het tegendeel
is waar. Het gezamenlijk afspreken, bespreken en aanspreken van/op normaal en wenselijk
gedrag is van belang om een cultuuromslag te bereiken. De aandacht voor dit thema
versterken we verder door in te zetten op de implementatie van de Code Goed Sportbestuur
en door voorlichting en scholing te organiseren. Daarnaast stimuleren we de dialoog
over sociale veiligheid en grensoverschrijdend gedrag. Waar het zwart-wit is, weet
iedereen waar de grens ligt. In het grijze gebied is dat lastig. In de (top)sport
gaat het om de vraag: hoe kunnen we grenzen verleggen, zonder grenzen te overschrijden?
Daar hebben we elkaar nodig om met elkaar het gesprek aan te gaan en duidelijkheid
te scheppen, met respect als uitgangspunt. Het is belangrijk dat er gesproken wordt
over grensoverschrijdend gedrag bij zowel de sportaanbieder om de hoek als in de topsport.
Versterking van de keten voor sociale veiligheid (signalen). Ondanks alle inspanningen zullen er altijd nog signalen en incidenten zijn die gezien
of gemeld moeten worden en die een zeer zorgvuldige behandeling verdienen. We gaan
met elkaar verkennen wat de wenselijke verbeteringen in de governance zijn om een
veilige en integere sport te bereiken, en voeren ze uit.
Extra ondersteunende infrastructuur rondom sociale veiligheid (versterking). Sociale veiligheid is een landelijke uitdaging, een complexe uitdaging bovendien.
En van alle niveaus: van een positieve sportcultuur tot een verantwoord topsportklimaat.
Sportaanbieders staan aan de lat om voor een veilig klimaat te zorgen, maar dat kunnen
ze niet alleen. Extra ondersteuning is nodig. We versterken bonden en brancheverenigingen
met integriteitsmanagers en extra middelen, om hun achterban te ondersteunen bij het
werken aan een veilige sportomgeving. Ook organiseren we meer voorlichting en educatie
vanuit de koepels om (top)sporters weerbaarder te maken.
Vitale sportaanbieders
Hogere kwaliteit van mensen in de sector. Al jarenlang wordt er gewerkt aan het verhogen van de kwaliteit van mensen die actief
zijn bij sportaanbieders. Dat lukt helaas maar beperkt. We hebben gemerkt dat er naast
het opleiden van mensen meer nodig is om de kwaliteit, vooral op het vlak van pedagogische-
en didactische vaardigheden, te waarborgen. Onze aanpak om de kwaliteit van mensen
actief in de sport te verhogen is het ontwikkelen van een norm voor pedagogische en
didactische kwaliteit. In de komende jaren gaan we als partners die norm ontwikkelen,
om vervolgens sportaanbieders te ondersteunen hieraan te voldoen. Deze kwaliteitsimpuls
levert ook een belangrijke bijdrage aan de sociale veiligheid.
Versterking van de uitvoeringskracht. NOC*NSF en de sportbonden hebben in de afgelopen jaren diverse programma’s ontwikkeld
op thema’s als een Sociaal veilige sport, Vaardig in bewegen en Inclusie en diversiteit.
Het ontbreekt sportbonden en aanbieders meestal aan de capaciteit om deze programma’s
te implementeren en ook aan het netwerk om van de kennis en kracht uit de omgeving
te profiteren. Meer uitvoeringskracht helpt de partijen om ontwikkelde programma’s
en ondersteuning vanuit het netwerk beter te benutten. We versterken koepels en bonden
met mankracht, zodat zij hun achterban beter kunnen ondersteunen. Daarnaast versterken
we de organisatiekracht van sportaanbieders met ondersteuningsbudget. Via gemeenten
kan het uitvoeringsbudget bovendien worden ingezet voor ondersteuning en is er de
mogelijkheid om via de BRC professionals in te zetten voor sportaanbieders.
Effectievere clubondersteuning aan sportaanbieders. Huidige ondersteuning aan sportaanbieders is divers en niet altijd effectief. Lokaal
is niet altijd inzichtelijk wie welke aanbieders ondersteunt en welk type ondersteuning
een aanbieder krijgt. Dat kan veel beter worden georganiseerd. De afgelopen periode
hebben de adviseurs lokale sport een aanzet gedaan om ervoor te zorgen dat er in elke
gemeente één centraal aanspreekpunt is, waar sportaanbieders zich kunnen melden met
hun ondersteuningsvraag. Op die aanpak bouwen we voort. Dat realiseren we door gemeenten,
in samenwerking met de lokale kernteams, te stimuleren de clubondersteuning effectief
te organiseren. Zij worden hierbij ondersteund door de adviseurs lokale sport.
Lokaal betere match tussen vraag en aanbod. Slechts een deel van de mensen in ons land is actief, en ook slechts een deel daarvan
is nu actief bij een sportaanbieder. Voor een deel komt dat omdat vraag en aanbod
op wijk- of buurtniveau nog te weinig op elkaar aansluiten. Meer kennis over de lokale
behoefte en hoe het bestaande aanbod daarbij past, helpt sportaanbieders in te spelen
op die behoefte. We gaan hiervoor werken met specifieke data (sociale wijkprofielen)
en ondersteunen sportaanbieders om hun aanbod zo goed mogelijk aan te passen. We zoeken
de samenwerking op met kennisinstellingen, koepels en gemeenten om een dergelijke
data-gedreven aanpak effectief vorm te geven.
Vaardig in bewegen
Meer aandacht voor beweging bij de jongste jeugd. Tot dusver is er wat minder aandacht geweest voor het belang van sport en bewegen
voor kinderen van 0 tot 4 jaar. Inmiddels is er een beweegadvies van de Gezondheidsraad,
dat onderstreept dat voldoende bewegen belangrijk is voor de gezondheid en goede ontwikkeling
van de jongste jeugd. We gaan het belang van bewegen voor deze doelgroep verder onder
de aandacht brengen en bewustzijn bij ouders en (zorg)professionals, waaronder de
kinderopvang, vergroten. Tegelijkertijd richten we ons op bonden, brancheverenigingen
en sportaanbieders om het bereik van de beweegprogramma’s voor deze kinderen uit te
breiden.
Betere kansen voor kinderen om sporten en bewegen te ontdekken. Om kinderen (4 tot 12 jaar) enthousiast te krijgen en houden voor sport, is het van
belang dat ze zich op vroege leeftijd breed kunnen oriënteren. We ondersteunen de
sportbonden met de uitvoering van het Jeugdsportplan, waarin verschillende randvoorwaarden
zijn opgenomen om jeugdsport in Nederland te stimuleren. Verder zetten we in op het
belang van (buiten)spelen en bewegen tijdens de schooldag. We onderzoeken samen met
partners in het onderwijs hoe de brede oriëntatie van kinderen op sporten versterkt
kan worden. Verder ondersteunen we aansluiting van de gehele sportsector met het programma
School & Omgeving.
Meer inzet op motorische ontwikkeling en veelzijdig bewegen bij kinderen.
De afgelopen jaren is er veel ingezet op het ontwikkelen van verschillende producten
rondom breed motorische ontwikkeling. Ook het bewustzijn voor ‘veelzijdig bewegen’
is gegroeid. We maken de stap naar bredere implementatie van bestaande instrumenten
in jeugdtrainingen/-activiteiten. We blijven net als hiervoor inzetten op de samenwerking
met onderwijspartijen en gemeenten over de inzet op het testen van motorische vaardigheden.
De uitslag van deze testen leidt steeds vaker tot een beweegadvies en interventie
op maat. Ook gaan we aan de slag met verdere verspreiding en implementatie van de
handreiking Vaardig in bewegen, waarin onder andere motorisch testen en het daaraan
benodigde vervolgplan benoemd worden. Daarnaast biedt deze handreiking ook met het
2+1+2 model inspiratie. Deze koppelt sport- en beweegactiviteiten voor, tijdens (onder
andere de gymles) en na school, waarbij een goede samenwerking op lokaal niveau het
verschil maakt.
Verhogen sportdeelname en verlagen sportuitval bij jongeren. De hoge sportuitval van jongeren vanaf 12 jaar is een grote uitdaging. Helaas ervaren
niet alle jongeren het plezier, de motivatie en zelfvertrouwen om te blijven sporten
en bewegen bij een sportaanbieder. Het voorkomen van uitval in deze levensfase is
van belang om sport een vanzelfsprekend onderdeel van de gehele levensloop te laten
zijn. We doen aanvullend onderzoek naar de behoeften van deze groep jongeren voor
sport- en spelvormen. Ook trekken we lering uit werkzame elementen bij aanbieders
die het wel goed lukt om jongeren te behouden of later in te laten stromen. We gaan
ontdekken wat zij goed doen en delen dat met andere sportaanbieders. Verder continueren
we de inzet op de grootste schoolsportcompetitie voor voortgezet onderwijs, Olympic
Moves.
Ruimte voor sport en bewegen
Verduurzaming sportinfrastructuur. Het belang van de transitie naar een duurzame sportsector is groot. De komende jaren
zullen de eisen vanuit de samenleving rond duurzaamheid alleen maar intensiveren.
Ook de inzet op onderwerpen als circulariteit, biodiversiteit en klimaatadaptiviteit
wordt steeds meer van belang. Dit is een grote uitdaging voor de sector, mede door
de stijgende energiekosten, verschillen tussen sportaanbieders en accommodaties, en
de steeds complexer wordende vraagstukken omtrent verduurzaming. De komende jaren
zetten we, samen met ondernemers en verenigingen, gemeenten en bedrijfsleven, onverminderd
in op verduurzaming. De Routekaart Verduurzaming Sport is leidend om deze opgave aan
te pakken, en daarom zetten we de activiteiten uit de Routekaart voort.
Meer kosteneffectieve en maatschappelijk verantwoorde exploitatie van sportaccommodaties.
De sport wordt, net als andere sectoren, geconfronteerd met stijgende kosten en hoge
inflatie. De vraag hoe een sportaccommodatie kosteneffectief kan worden gebouwd en
geëxploiteerd, en een zo groot mogelijke maatschappelijke waarde kan vertegenwoordigen,
is daarom zeer relevant. Nieuwe exploitatiemodellen kunnen ervoor zorgen dat sportaccommodaties
efficiënter worden benut en ook zorgen voor nieuwe vormen van gebruik door doelgroepen
zoals ondernemers, onderwijs of andere maatschappelijke en commerciële partijen. Daarmee
kunnen we gezamenlijk waarde leveren aan de omgeving. We bestuderen hoe kosteneffectieve
en maatschappelijk verantwoorde exploitatiemodellen kunnen worden ontwikkeld, verspreid
en toegepast, die zorgen dat een accommodatie zo veel mogelijk maatschappelijke waarde
oplevert, en dat de toegevoegde waarde van de accommodatie voor andere domeinen duidelijk
in beeld komt. Daarbij kijken we ook naar de wijze waarop die waarde een plek kan
krijgen in aanbestedingen.
Betere spreiding en bereikbaarheid van sportinfrastructuur.
Bereikbaarheid en toegankelijkheid van sportaccommodaties en beweegvoorzieningen zijn
belangrijke voorwaarden om mensen te kunnen laten sporten en bewegen. De behoeften
aan ruimte voor sport bewegen verschillen van plek tot plek en zijn aan verandering
onderhevig. Dat beïnvloedt de optimale spreiding en bereikbaarheid van voorzieningen.
We doen meer onderzoek naar de spreiding en bereikbaarheid, met aandacht voor de toegankelijkheid
en de kansengelijkheid in het aanbod van voorzieningen. Dit raakt aan het thema Inclusie
en diversiteit. Om in te spelen op ontwikkelingen in de sport, ontwikkelen we instrumenten
voor inzicht in huidige en toekomstige behoeften aan ruimte voor sport en bewegen.
Beleidsmakers kunnen hiermee zien welke huidige en toekomstige verbeteringen mogelijk
zijn om sport toegankelijker te maken. Het vergt vervolgens afstemming tussen nationale,
regionale en lokale spelers voor een passende spreiding van voorzieningen.
Verdere versterking beweegvriendelijke omgeving.
Steeds meer mensen sporten en bewegen in de openbare ruimte, bijvoorbeeld wandelen,
hardlopen, wielrennen en bootcamp. Om meer mensen te stimuleren dit te doen en het
buitenspelen te bevorderen, moeten de bestaande sportparken meer worden benut voor
recreatief gebruik en moet de openbare ruimte uitnodigend, inspirerend en beweegvriendelijk
zijn ingericht. Ruimtelijke ordening is hierin essentieel, maar neemt de waarde van
ruimte voor sport en bewegen niet altijd mee in gebiedsontwikkeling. We brengen de
waarde van een beweegvriendelijke omgeving voor natuur, milieu, mens en omgeving beter
in beeld en brengen dit onder de aandacht bij beleidsmakers, wethouders en andere
relevante partijen (waaronder planologen en stedenbouwkundigen).
Efficiënter ruimtegebruik van sportinfrastructuur.
De ruimte in Nederland is schaars en wordt steeds schaarser. Nieuwbouw of uitbreiding
van sportvoorzieningen is niet overal vanzelfsprekend. De sportsector biedt veel kansen
om efficiënter om te gaan met de ruimte die het nu inneemt, om zo een nog grotere
bijdrage te leveren aan de omgeving. Door meervoudig en multifunctioneel gebruik van
voorzieningen, verbetert de benutting en kan de verbinding tussen sport en andere
domeinen, zoals klimaat, welzijn en onderwijs, verbeteren. We delen voorbeelden met
lokale partijen om ze te inspireren hiermee aan de slag te gaan, zoals maatschappelijke
business cases over meervoudig gebruik van sportruimte als bijvoorbeeld sociale, beweeg-
en energiehub. Ook ontwikkelen we instrumenten om meer sociale, maatschappelijke en/of
economische activiteiten te faciliteren vanuit sportvoorzieningen.
Maatschappelijke waarde van topsport
Meer aandacht voor maatschappelijk verantwoorde prestaties.
De norm hoe talentvolle sporters worden opgeleid of hoe men binnen de topsport omgaat
met het verleggen van grenzen is anders dan tien jaar geleden. Het is belangrijk dat
iedereen binnen de topsport zich daarvan bewust is, om genoeg maatschappelijk draagvlak
te behouden voor de topsport. Daarom moeten we op collectief niveau aan een topsportsysteem
werken dat enerzijds bijstuurt wanneer negatieve waarden van topsport te groot dreigen
te worden en anderzijds positieve waarden helpt te vergroten. Dit heeft een directe
link met het thema sociale veiligheid.
Behoud en verrijking waardevolle topsportprestaties.
Prestaties zijn van maatschappelijk waarde. Het besef is gegroeid dat de focus op
alleen medailles, op zichzelf uniek en inspirerend, de bredere rijkdom van de topsport
onvoldoende laat zien. Er zijn ook andere aspecten en momenten, aanvullend op de mondiale
successen, die maken dat we als samenleving topsport waarderen en hiervan genieten.
Het is zaak om ons meer te richten op alle (aspecten van) waardevolle topsportprestaties.
Dat zit vooral in de volgende lijnen: topsport- en opleidingsprogramma’s van de sportbonden,
paralympische topsport, commerciële sporten (zoals formule 1, betaald voetbal, schaatsen,
wielrennen) en topteamcompetities.
Betere benutting van het platform topsport voor bijdrage maatschappelijke doelen.
Topsport en topsportevenementen bieden een prachtig platform om bij te kunnen dragen
aan maatschappelijke vraagstukken, zoals duurzaamheidsvraagstukken, overgewicht of
eenzaamheid. Dat gebeurt echter niet automatisch. Het is belangrijk dat binnen de
topsport het bewustzijn groeit over het platform dat zij te bieden heeft. De platformfunctie
zit, naast in de sporters zelf, in alle andere facetten van de topsport (zoals accommodaties
en begeleiding) en in de evenementen. De TeamNL centra kunnen lokaal en regionaal
meer van maatschappelijke waarde zijn, door de aanwezige kennis en faciliteiten ook
beschikbaar te stellen voor andere maatschappelijke vraagstukken.
Vergroten zichtbaarheid en bereik van topsport.
Ons doel is om het bereik van topsport te vergroten, en om meer en vaker Nederlanders
te inspireren met de kracht van topsport. Daarbij richten we ons op alle aspecten
van topsport, niet alleen de topsportprestaties zelf, maar ook de weg er naartoe,
de manier waarop en de waarde die topsport kan hebben voor andere maatschappelijke
vraagstukken.
Bijlage 2. – Uitvoeringsbudget Lokaal Sportakkoord
Het Uitvoeringsbudget Lokaal Sportakkoord is gericht op de herijking én de uitvoering
van een lokaal Sportakkoord. Voor de G5 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht,
Eindhoven) is het gericht op de herijking en de uitvoering van een lokaal Sportakkoord en
de uitvoering van een living lab.
Een lokaal Sportakkoord is een akkoord waarin door gemeente, sportaanbieders en maatschappelijke
organisaties (welzijn, gezondheidszorg, onderwijs) afspraken zijn gemaakt over het
beleid rondom sport en sportief bewegen en dat is gebaseerd op het landelijk Sportakkoord.
Het blijft mogelijk voor gemeenten om, bij de herijking, de krachten te bundelen om
tot een regionaal Sportakkoord te komen en daar uitvoering aan te geven.
Voorwaarden bij het aanvragen van uitvoeringsbudget door een gemeente
-
• Het beschikken over een kernteam dat de regie voert over de herijking en uitvoering van het lokaal Sportakkoord. Dit
kernteam bestaat ten minste uit vertegenwoordigers van de gemeente, de lokale sportsector
en maatschappelijke organisaties (welzijn, gezondheidszorg, onderwijs).
-
• Het inzetten van een coördinator sport en preventie. Deze functionaris coördineert de herijking en uitvoering van het lokaal Sportakkoord.
Gemeenten kunnen via de Brede Regeling Combinatiefuncties middelen aanvragen voor
het aanstellen van deze functionaris.
-
• Het herijken van het lokaal Sportakkoord op basis van de inhoud van dit Sportakkoord, aan de hand
van het ‘Raamwerk afspraken Sportakkoord’ (zie hierna). Het herijkte lokaal Sportakkoord wordt uiterlijk 30 juni 2023 ingediend
bij VSG
-
• Het meewerken aan activiteiten rondom monitoring en evaluatie die in het kader van het Sportakkoord en de Brede SPUK plaatsvinden in de periode
2023–2026.
Raamwerk afspraken Lokaal Sportakkoord
-
• Herijking van het lokaal Sportakkoord vindt plaats onder verantwoordelijkheid van
een lokaal kernteam. De coördinator sport en preventie coördineert en begeleidt deze
herijking.
-
• Herijking van het lokaal Sportakkoord vindt plaats langs de drie ambities van het
Sportakkoord:
-
○ Hoe wordt het fundament (vitale sportaanbieders, duurzaam beleid) van de lokale sportsector versterkt?
-
○ Hoe wordt het bereik (draagvlak partners, deelname partners) van het lokale Sportakkoord vergroot?
-
○ Hoe wordt de betekenis van sport op lokaal niveau zichtbaar gemaakt en benut (verbinding met GALA, IZA,
School & Omgeving)?
-
• Bij de herijking van het lokaal Sportakkoord wordt aantoonbaar gestreefd naar het
betrekken van het merendeel van sportclubs, ondernemers in de sport en maatschappelijke
instellingen. Herijking is zichtbaar een proces dat de hele lokale gemeenschap aangaat.
-
• In de periode 2023–2026 gaat de gemeente (in samenspraak met het kernteam) werken
aan een plan van aanpak om sociale veiligheid en integriteit op lokaal niveau bij
alle sportaanbieders waarmee de gemeente een relatie heeft te stimuleren en ondersteunen.
-
• In de periode 2023–2026 gaan de gemeente, lokale clubondersteuners en adviseur lokale
sport (samen met het kernteam) in gesprek om de toegang, coördinatie en kwaliteit
van clubondersteuning op lokaal of regionaal niveau te verbeteren. De mogelijkheid
om één loket voor clubondersteuning in te richten wordt hierbij onderzocht.
-
• In de periode 2023–2026 onderzoekt de gemeente (in samenspraak met het kernteam en
de adviseur lokale sport) de mogelijkheid om een lokaal sportplatform in te richten.
Zo’n sportplatform brengt de lokale sportaanbieders samen met het oog op samenwerking,
één aanspreekpunt voor en met de gemeente, en belangenbehartiging.
-
• Het herijkte Sportakkoord maakt duidelijk hoe lokale functionarissen die gefinancierd
worden vanuit de BRC worden ingezet binnen de zes thema’s van het Sportakkoord.
Raamwerk afspraken living labs
-
• Voor de G5 gelden dezelfde voorwaarden bij het aanvragen van uitvoeringsbudget. Het
uitvoeringsbudget kan worden ingezet voor de uitvoering van het lokaal Sportakkoord,
een living lab of beide.
-
• Bij de keuze voor inzet op een living lab gelden de volgende afspraken:
-
○ In de living labs vindt onderzoek en innovatie plaats in wijken en gemeenschappen,
waarbij de inwoner centraal staat. Daarbij werken de overheid, de sport, het bedrijfsleven,
de inwoner en de kennisinstelling samen. Er zijn meerdere living labs in een stad
mogelijk.
-
○ De gemeente werkt samen met de programma’s ‘MOOI’ en ‘Sportinnovator’ bij de opzet
en uitvoering van het living lab.
-
○ De gemeente zet zich in om de leerervaringen en vernieuwende concepten actief, in
samenwerking met de kennisinstellingen, te delen met de partners van het Sportakkoord.
NOC*NSF, POS en VSG/VNG spreken af de voortgang en resultaten te delen met de sportsector
en gemeenten.
-
○ De monitoring van de living labs is gericht op de beoogde gedragsverandering van de
intermediairs in de betrokken partners bij de living labs. Daarnaast is de monitoring
gericht op het in kaart brengen van kansen en aandachtspunten voor opschaling en vertaling
van resultaten naar beleid. VWS zet, in samenspraak met de G5, een gezamenlijk programma
voor monitoring van de living labs op.
Technische aspecten
-
• De lokale of regionale akkoorden worden beschikbaar gesteld aan VSG.
-
• Op de website www.sportengemeenten.nl worden de profielen van de coördinator sport
en preventie, de (andere) functionarissen uit de BRC en de adviseur lokale sport gedeeld.
-
• De verschillende functionarissen nemen deel aan bijeenkomsten die worden georganiseerd
door NOC*NSF, POS en VSG/VNG en dragen op deze wijze actief bij aan kennisdeling.
-
• Ondertekenende partijen van het lokale of regionale Sportakkoord komen minstens twee
keer per jaar bijeen om de voortgang te bespreken.
Financiële aspecten
-
• De financiële voorwaarden voor het uitvoeringsbudget Sportakkoord worden vastgesteld
in de Brede SPUK ten behoeve van bevorderen van de gezondheid, sport- en beweegstimulering,
cultuurparticipatie en versterken van de sociale basis.
Addendum bestuurlijke afspraken Brede Regeling Combinatiefuncties 2023–2026
Met de Brede Regeling Combinatiefuncties wordt deelname aan sport en cultuur verbonden
met ten minste één andere sector, zoals de zorg of het onderwijs. Door de jaren heen
hebben de functionarissen zich ingezet om de verbinding tussen sectoren te realiseren.
Inzet vanaf 2023: functionarissen binnen het sport-, beweeg- en cultuurdomein
De gezamenlijke ministeries en VNG/VSG zetten zich in om de komende jaren vraaggericht
de toeleiding en begeleiding naar sport-, beweeg- en cultuuraanbod te versterken,
zodat meer mensen actief betrokken raken bij en deelnemen aan sport, bewegen en cultuur
en daarmee gezonder, actiever en fitter worden.
Onze doelen
-
• Meer kinderen, jongeren en volwassenen die sporten, bewegen en meedoen aan cultuur.
Het gaat hierbij ook om kwetsbare groepen en mensen die achterblijven in sport-, beweeg-
en cultuurdeelname;
-
• Sterke aanbieders in sport, bewegen en cultuur waarbij kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid
geregeld is;
-
• Een sterke verbinding tussen sport, bewegen en cultuur met andere domeinen en programma’s
(onderwijs, gezondheid, zorg, welzijn en sociale zaken/armoede & schulden) die bijdragen
aan de bovenste twee ambities.
De inhoudelijke afspraken bouwen nadrukkelijk voort op het Nationaal Sportakkoord en
de ‘Geactualiseerde Bestuurlijke afspraken Brede Regeling Combinatiefuncties 2019–2022’. De herziene bestuurlijke afspraken kennen een looptijd van 1 januari 2023 t/m 31 december
2026.
Belangrijke inhoudelijke speerpunten zijn de gestelde doelen in Hoofdlijnen Sportakkoord II,
het programma School en omgeving en de meerjarenbrief ‘De kracht van creativiteit’
(2023–2025).
Met het onderbrengen van de Brede Regeling Combinatiefuncties in de brede specifieke
uitkering (SPUK) gericht op gezondheid, sport- en beweegstimulering, cultuurparticipatie
en het versterken van de sociale basis zetten we de volgende stap in het doelgericht
inzetten van functionarissen. Als onderdeel van de brede SPUK kunnen gemeenten een
budget aanvragen voor sport-, beweeg en cultuurstimulering. Middels deze financiële
constructie kunnen zij beter zicht houden op de besteding van de middelen.
Historie
Vanaf 2008: Impuls brede scholen, sport en cultuur
In 2008 start de Impuls Brede scholen Sport en Cultuur vanuit een samenwerking tussen
het Ministerie van OCW en VWS en de VNG. De oorspronkelijke doelstellingen zijn dat
de combinatiefunctie moet bijdragen aan de uitbreiding van de brede scholen met sport-
en cultuuraanbod, het versterken van de sportverenigingen, het stimuleren van een
dagelijks sport- en beweegaanbod op en rond de scholen en/of het vertrouwd raken met
en beoefenen van kunst en cultuur door de jeugd. De combinatiefunctionaris is een
persoon die ten minste werkzaam is in twee sectoren (onderwijs, sport en cultuur)
en in dienst is in één van deze twee sectoren.
Vanaf 2012: Uitbreiding van de bestaande afspraken: Brede Impuls Combinatiefuncties
In 2012 is de oorspronkelijke Impuls brede scholen, sport en cultuur verbreed en uitgebreid
en is verder voortgezet onder de naam Brede Impuls Combinatiefuncties. Met deze uitbreiding
en verbreding wilde de toenmalig Minister van VWS bereiken dat meer mensen kunnen
sporten en bewegen in de buurt, dat sportverenigingen versterkt worden en dat er een
verbinding wordt gelegd tussen sport en bewegen en andere sectoren zoals het onderwijs,
welzijn, de kinderopvang, de zorg en het bedrijfsleven. Door in te zetten op deze
verbinding kunnen de buurtsportcoaches tevens een bijdrage leveren aan lokale opgaven
zoals het bevorderen van de gezondheid en de leefbaarheid van een wijk. Door de verbrede
inzet kunnen buurtsportcoaches breder worden ingezet dan de combinatie Sport en school,
waarmee alleen de jeugd werd bereikt.
Vanaf 2019: De Brede Regeling Combinatiefuncties
In 2019 is gekozen de Impuls om te vormen naar een Regeling die meer de continuïteit
en het commitment van Rijk en gemeenten aangeeft.
De Regeling werd met een aantal fte uitgebreid en de doelstellingen kwamen te liggen
op het bereiken van een leven lang inclusief sporten, bewegen en beoefenen van culturele
activiteiten. De nadruk kwam te liggen op jeugd, kwetsbare groepen, verbindingen tot
stand brengen en het versterken van sport-, beweeg- en cultuuraanbieders. Hierin werd
ook de verbinding gelegd met het Ministerie van SZW.
Afspraken
Ten aanzien van de inzet vanaf 2023 gelden de volgende afspraken:
-
1.
Algemeen
-
a. de ambities en doelen uit het Hoofdlijnen Sportakkoord II, het programma School en
omgeving en de meerjarenbrief ‘De kracht van creativiteit’ (2023–2025) worden als
leidraad genomen bij de inzet van de functionarissen;
-
b. Er is ruimte voor zes profielen in de Brede Regeling Combinatiefuncties: Buurtsportcoach,
Cultuurcoach, Combinatiefunctionaris Onderwijs, Clubkadercoach (incl. Verenigingsmanager en Sportparkmanager),
Beweegcoach en Coördinator Sport en Preventie;
-
c. De domeinen waarbinnen de functionarissen werkzaam zijn, zijn: Sport, Bewegen, Cultuur,
Onderwijs, Preventie, Gezondheid, Zorg en Welzijn c.q. het sociaal domein (zoals sociale
zaken inclusief aanpak armoede & schulden). Er is hierbij altijd sprake van een combinatie
van minimaal twee domeinen, waarbij sport en/of cultuur leidend zijn;
De inzet van de functionarissen in de Brede Regeling Combinatiefuncties hangt samen
met de doelen die zijn afgesproken in programma’s zoals het Gezond en Actief Leven
Akkoord (GALA). De functionaris die hiermee de verbinding legt is de Coördinator Sport
en Preventie. Andere programma’s waarop de inzet van de functionarissen is gebaseerd
zijn bijvoorbeeld Cultuureducatie met kwaliteit, het programma Cultuurparticipatie
en de Human Capital Agenda Sportsector;
-
d. De bekostiging van de bevoegde vak- of groepsleerkracht bewegingsonderwijs wordt vanuit
het onderwijs gefinancierd. De inzet van functionarissen voor extra aanbod bovenop
de onderwijstijd voor bewegingsonderwijs kan vanuit de Brede Regeling Combinatiefuncties
worden bekostigd. Voor de looptijd van de huidige Brede Regeling Combinatiefuncties
ontwikkelen we een afbouwmodel en heeft het onderwijs tot en met 31 december 2026
de tijd om de inzet van combinatiefunctionarissen in onderwijstijd af te bouwen met
als doel uiteindelijk de combinatiefunctionarissen alleen voor extra aanbod, buiten
onderwijstijd, in te zetten. Gedurende de looptijd worden de ontwikkelingen gemonitord
en is het van belang jaarlijks deze afbouw te gaan zien.
-
2.
Arbeidsvoorwaardelijk
-
a. Gemeenten maken met opdrachtnemers afspraken die in lijn zijn met de Wet arbeidsmarkt. Het staat gemeenten echter vrij om lokaal de best passende arbeidsconstructie te
kiezen;
-
b. Gemeenten en werkgevers volgen het principe van eerlijke beloning, zoals de Fair Practice
Code voor cultuur. Dit houdt in dat er wordt gestreefd naar een gelijkwaardige beloning
voor functionarissen bij gelijkwaardige inzet, conform cao-afspraken en andere bestaande
richtlijnen;
-
c. Overeenkomstig het beleid van een leven lang ontwikkelen en het stimuleren van toekomstbestendige
inzetbaarheid van werkenden, is het wenselijk dat gemeenten met werkgevers afspraken
maken over de scholing en de arbeidsvoorwaarden van de medewerkers. Hierbij dient
2% van de lokale middelen beschikbaar te zijn voor opleidingen en het versterken van
de kwaliteit van functionarissen. Voor buurtsportcoaches specifiek is hier het carrièrepad
voor ontwikkeld;
-
d. Gemeenten en werkgevers streven naar een inclusieve samenleving en gelijke kansen,
zoals de code Diversiteit & Inclusie voor cultuur of de afspraken in Sportakkoord II
onder het thema Sociaal veilige sport.
-
3.
Technisch
-
a. Met het oog op vraagsturing, lokaal maatwerk en een breed draagvlak baseren gemeenten
de inzet van de functionarissen op lokale beleidsplannen zoals een lokaal Sport- en/
of Preventieakkoord of cultuurnota’s. Dit betekent dat in gezamenlijkheid met gemeentelijke
partners (zoals binnen het kernteam Sportakkoord of in samenspraak met een lokaal
cultuurplatform) wordt besloten waarop de inzet van de functionarissen is gericht.
Ook rekening houdend met de risicogroepen bij de aanpak volksziekten;
-
b. De inzet van de functionarissen wordt ook omschreven in het plan van aanpak dat gemeenten
indienen om aanspraak te maken op de middelen uit de Brede Specifieke Uitkering ten
behoeve van het bevorderen van de gezondheid, sport- en beweegstimulering, cultuurparticipatie
en het versterken van de sociale basis.
-
4.
Financieel
-
a. De financiële voorwaarden voor het uitvoeringsbudget Sportakkoord worden vastgesteld
in de Regeling specifieke uitkering sport en bewegen, gezondheidsbevordering, cultuurparticipatie
en de sociale basis 2023–2026;
-
b. De Rijksbijdrage (Ministeries VWS en OCW) voor de functionarissen is gesteld op € 89.500.000
voor de jaren 2023 tot en met 2025. Voor 2026 is dit bedrag vastgesteld op € 86.500.000,-.
Deze bedragen zijn inclusief € 5 miljoen die sinds 2014 structureel beschikbaar zijn
vanuit het armoede- en schuldenbeleid;
-
c. Er wordt binnen de regeling niet meer uitgegaan van een vastgesteld normbedrag. Deze
middelen worden verdeeld op basis van de voorwaarden in de brede Specifieke uitkering
zoals onder 4a gesteld. De verdeelsleutels zijn het aantal inwoners en het aantal
inwoners met gezondheidsachterstanden (lage inkomens, laag opgeleid). Er wordt een
overzicht van de beschikbare bedragen per gemeenten als bijlage van de brede Specifieke
uitkering toegevoegd;
-
d. Gemeenten en Rijk hebben afgesproken dat de Rijksbijdrage 40% van het totaalbudget
is van de investering voor functionarissen in het sport-, beweeg- en cultuurdomein.
Gemeenten organiseren de overige 60% van dit bedrag binnen de financiële mogelijkheden
die zij hebben. Dit geldt in het bijzonder voor de periode vanaf 2026, wanneer een
nieuwe financieringssystematiek moet worden ingevoerd;
-
e. De btw-vrijstelling voor diensten op het gebied van sport is verruimd. Dit kan ook
van toepassing zijn op de inzet van buurtsportcoaches, waardoor gemeenten btw die
aan hen in rekening wordt gebracht in relatie tot deze activiteiten niet langer in
aftrek zouden kunnen brengen. Hiervoor geldt geen compensatiemogelijkheid vanuit het
btw-compensatiefonds. Wel wordt gemeenten compensatie geboden via de Specifieke uitkering
Sport.
Caribisch Nederland
Caribisch Nederland kent een andere historie met de Brede Regeling Combinatiefuncties.
Op Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn sinds 2019 buurtsportcoaches actief en in
2023 worden de cultuurcoaches geïntroduceerd. De functies zijn daarmee (relatief)
nieuw. Dit in combinatie met de specifieke context van de eilanden maakt het doeltreffender
om voor Caribisch Nederland separate afspraken te maken voor het toepassen van de
Brede Regeling Combinatiefuncties. Die afspraken zijn, waar het kan en past, in lijn
met de ambities en richtlijnen voor Europees Nederland. Het is de ambitie om op de
eilanden toe te groeien naar een vergelijkbaar voorzieningenniveau.
Ondersteuning
De ondersteuning van gemeenten, werkgevers en de functionarissen bestaat uit het organiseren
van passend opleidings- en scholingsaanbod, het creëren van een netwerk met uitwisselingsmogelijkheden
en het verwerven en delen van kennis.
De verantwoordelijkheid van de landelijke coördinatie van deze ondersteuning ligt
bij Vereniging Sport en Gemeenten, ondersteund door het Kenniscentrum Sport en Bewegen,
het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, POS, NOC*NSF en Wij
Buurtsportcoaches. Er wordt nauw samengewerkt met de ondersteuning rond de uitvoering
van het GALA. Lokaal maatwerk is het uitgangspunt. Er wordt zoveel mogelijk gebruik
gemaakt van bestaande scholingsmogelijkheden en ondersteuningsstructuren zoals de
regionale buurtsportcoach academies.
Monitoring en evaluatie
De voortgang van de Brede Regeling Combinatiefuncties wordt gemonitord en de impact
en resultaten geëvalueerd. Gemeenten dragen bij aan kennisdeling en de daarmee gepaard
gaande monitoring zoals ook vastgesteld in de brede Specifieke uitkering ten behoeve
van het bevorderen van de gezondheid, sport- en beweegstimulering, cultuurparticipatie
en het versterken van de sociale basis.
