Bijlage Themabesluit subsidiethema 2017 – Financiële problematiek en een arbeidsbeperking
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Aanleiding en context van het subsidiethema
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Gemeenten, werkgevers en UWV staan voor een grote uitdaging mensen met een beperking
aan het werk te krijgen en/of te houden. Van mensen met een (structurele) arbeidsbeperking
is bekend dat zij minder snel aan het werk komen en blijven dan mensen zonder arbeidsbeperking.
Daarnaast is er voor gemeenten, werkgevers en UWV ook een uitdaging wanneer mensen
te maken hebben met financiële problematiek. Ook van deze groep mensen is bekend dat
ze minder snel aan het werk komen. Het belang van een goede aanpak van deze beide
problematieken is dus evident. De combinatie financiële problematiek en arbeidsbeperkingen
maakt het voor gemeenten, werkgevers en UWV een extra uitdaging de juiste ondersteuning
toe te kennen en toe te passen.
Sinds het uitbreken van de economische crisis in 2008 zijn armoede en schuldenproblematiek
toegenomen en is ook de aandacht ervoor toegenomen. De overheid geeft veel geld uit
aan het bestrijden van armoede en schulden (TK 34 300, nr. 47) en er is veel onderzoek
naar deze problematiek, maar dat onderzoek richt zich tot nu toe vooral op de aanpak
van armoede en het oplossen van schulden in algemene zin, en niet zozeer op de aanpak
als er sprake is van een combinatie van financiële problemen en arbeidsbeperkingen.
De groep mensen die te maken heeft met deze gecombineerde problematiek is sinds 2007
toegenomen; meer dan een kwart van de mensen met een chronische ziekte of beperking
spreekt spaarmiddelen aan of maakt schulden, dit is vier keer hoger dan in de algemene
bevolking. Onderzoek van UWV laat zien dat bijna 1 op de 10 mensen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering
zelfs te maken heeft met zodanige schulden dat er beslag is gelegd op de uitkering.
Onderzoek en openstaande vragen
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Onderzoek naar armoede en schulden
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
De afgelopen jaren is een aantal programma’s gestart om onderzoek te doen naar armoede-
en schuldenproblematiek en welke aanpak effectief is om armoede en schulden aan te
pakken. Zonder volledig te zijn richten die programmalijnen zich grotendeels op:
-
1. Onderzoek naar de effectiviteit van de wetgeving: o.a. (vervolg)onderzoek evaluatie
Wgs;
-
2. Onderzoek naar effectieve hulpverlening gericht op het verminderen van schulden en
armoede: o.a. schuldhulpverlening en armoedebestrijding bij Vakkundig aan het Werk
en actieprogramma Nationaal laboratorium Armoede en Schulden;
-
3. Onderzoek bij UWV naar schulden ten behoeve van de integrale dienstverlening van UWV;
Deze aandacht geeft weer dat armoede en schulden als een groot maatschappelijk probleem
wordt ervaren. Uit het onderzoek komt ook een beeld naar voren dat al een en ander
bekend is of onderzocht wordt, maar dat er op dit moment ook gaten zijn in kennis
en onderzoek, met name als er sprake is van de combinatie (arbeids)beperkingen en
financiële problemen.
Schulphulp loont, maar hoe?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Op basis van aannames over de werking van schuldhulpverlening bestaat het vermoeden
dat investeren in schuldhulpverlening loont. Tegelijkertijd is er echter nog weinig bekend over effectieve interventies en wat
werkt bij schuldhulpverlening. Zo liet Movisie onlangs zien dat nog weinig interventies
op het terrein van armoede en schulden goed beschreven zijn en dat er ook weinig bewezen
effectieve aanpakken zijn op dit terrein. Wel zijn recent enkele werkwijzers voor gemeenten verschenen. Verder bleek uit een quickscan van UWV naar de combinatie van schuldhulpverlening
en arbeidstoeleiding dat professionals in andere Europese landen vinden dat bij arbeidstoeleiding
aandacht zou moeten zijn voor schulden en bij schuldhulpverlening ook aandacht voor
arbeidstoeleiding. Hoewel in sommige van de onderzochte landen een min of meer gecombineerde
aanpak van schulden en arbeidstoeleiding bestaat, is er weinig bekend over de effecten
van de verschillende strategieën die zij gebruiken. Het vermoeden bestaat dat meer integrale schulphulpverlening loont omdat het andere
maatschappelijke problemen als ‘moeilijk aan het werk komen’ en andere problemen als
‘verhoogde kwetsbaarheid, verminderde zelfredzaamheid’ kan verminderen of voorkomen.
Combinatie financiële en andere problemen maakt aanpak moeilijker
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Bekend is dat mensen met financiële problemen vaak ook andere problemen hebben; er
is vaak sprake van gecombineerde problematiek. Naast hun financiële problemen, hebben
zij vaak moeite om te participeren in de maatschappij, en als zij zijn aangewezen
op een uitkering vinden ze moeilijker werk. Een derde van de hulpvragers bij schuldhulpverlening
heeft bijvoorbeeld ook psychosociale hulpverlening (NVVK 2015) en zoals hiervoor al
opgemerkt, heeft ook een kwart van de mensen met arbeidsbeperkingen of chronische
ziekten te maken met financiële problemen of schulden. Daarbij is een deel van deze
mensen niet in staat of heeft grote moeite om zelf hun financiële administratie zorgvuldig
en gestructureerd te voeren, bijvoorbeeld door deze combinatie van verschillende problemen.
Ook hun sociale omgeving is hiervoor over het algemeen onvoldoende toegerust. De combinatie
van verschillende problemen maakt het dus moeilijker om de financiële problemen aan
te pakken.
Voldoende aandacht voor lage zelfredzaamheid?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Sinds 1 juli 2012 dragen gemeenten op grond van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) de verantwoordelijkheid om burgers te voorzien van integrale schuldhulpverlening.
Uit de evaluatie van deze wet bleek dat er een goede bodem is gelegd voor een kwalitatief
goede gemeentelijke schuldhulpverlening. Tegelijkertijd constateren de onderzoekers
dat er betere oplossingen gevonden moeten worden de komende jaren voor weinig zelfredzame
mensen (bijvoorbeeld met LVB- en GGZ-problematiek) en laaggeletterden. ‘De mensen
uit deze groepen hebben extra veel moeite om te voldoen aan voorwaarden die het regelen
van schulden vraagt. Deze groepen vragen een specifieke en vaak langdurige aanpak,
waarbij schuldregeling of een andere vorm van schuldhulpverlening gekoppeld moeten
zijn aan andere zorg’. Vermoedelijk is deze aandacht ook van belang voor mensen met arbeidsbeperkingen
en schulden.
Schaarste van financiële problemen vermindert zelfredzaamheid
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Bovendien blijkt bij veel mensen de zelfredzaamheid af te nemen bij financiële problemen
door de stress en schaarste die zij ervaren. De theorie van de schaarste stelt dat geldgebrek in eerste instantie leidt tot alerter en efficiënter gedrag,
maar in tweede instantie, wanneer het geldgebrek langer aanhoudt, versmalt tot een
focus op acute kwesties voor deze mensen. Hierdoor krijgen zij een tunnelvisie op
de acute problemen. Mensen zijn dan door de financiële problemen psychologisch te
zwaar belast om zich te oriënteren op doelen en taken die wel belangrijk zijn op de
langere termijn, maar in hun huidige situatie niet als urgent aanvoelen. Deze schaarste
zou bijvoorbeeld een verklaring kunnen vormen voor het feit dat mensen met financiële
problematiek minder goed hun verplichtingen aan UWV nakomen en minder snel aan het
werk komen. Het hebben van schulden eist veel aandacht op en veroorzaakt stress en mogelijk
angst. Dat belemmert de oriëntatie op werk. Wellicht om deze reden zoeken schuldenaren
pas laat hulp. Als deze mensen in aanmerking komen voor een schuldhulpverleningstraject, dan starten
zij dus niet of verminderd zelfredzaam hieraan.
Extra schaarste bij gecombineerde problematiek?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Hoewel de mechanismen van schaarste vermoedelijk sterker spelen als er naast financiële
problemen ook sprake is van arbeidsbeperkingen, is het tot nog toe niet onderzocht
hoe deze psychologie van de schaarste werkt voor mensen met arbeidsbeperkingen en
financiële problemen. Hierop sluit het betoog aan van Jungmann et al. dat er nog weinig kennis is over
zogenaamde ‘crossover aspecten’. Hiermee wordt bedoeld dat er wellicht zaken zijn die bijdragen aan meerdere problemen
die nauw met elkaar samenhangen en ook in samenhang tot maatschappelijke kosten leiden.
Zo zou uit een recente studie blijken dat lage zelfbeheersing een belangrijke voorspeller
is voor zowel de kans op criminaliteit, financiële problemen en verslavingsproblematiek.
Extra kwetsbaarheid?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Een dergelijke crossover zou bij de combinatie arbeidsbeperkingen en financiële problematiek
ook kunnen spelen op het gebied van kwetsbaarheid. Onderzoek van UWV laat bijvoorbeeld
de kwetsbaarheid van mensen met LVB-problematiek zien als het gaat om hun arbeidsparticipatie.
Uit dit onderzoek blijkt dat tijdige signalering en ondersteuning, begeleiding op
de werkvloer en blijvende aandacht voor sociale en werknemersvaardigheden een cruciale
rol spelen in het aan het werk komen en blijven van deze doelgroep. Daarnaast blijkt
uit hetzelfde onderzoek dat mensen met LVB-problematiek hun capaciteiten vaak overschatten
en dat het van belang is dat ze leren wat hun mogelijkheden en onmogelijkheden zijn
om teleurstellingen te vermijden. Ook bij mensen met financiële problemen kan sprake zijn van zelfoverschatting: wanneer
zij te lang wachten met het inschakelen van hulp en denken dat ze de problemen zelf
wel kunnen oplossen. De vraag is dan ook in hoeverre een zelfde soort kwetsbaarheid
speelt bij financiële problemen of arbeidsbeperkingen? En hoe zijn bovenstaande inzichten
toepasbaar als er sprake is van de combinatie van deze problemen?
Niet volledig in beeld?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Daarnaast kunnen we constateren dat mensen met financiële problemen en/of arbeidsbeperkingen
soms niet of onvoldoende bekend zijn met beschikbare regelingen en ondersteuningsmogelijkheden.
Ook is bekend dat gemeenten de mensen die gebruik zouden kunnen maken van armoede-
of schuldregelingen niet altijd volledig in beeld hebben. Het ontbreekt niet alleen
aan kennis over de aard en omvang van deze groepen maar ook aan inzicht in hun ondersteuningsbehoeften.
Daardoor kan de ondersteuning niet adequaat worden afgestemd op deze groepen of wordt
aanwezige ondersteuning niet benut. Dit roept vragen op als welke ondersteuningsbehoefte mensen met gecombineerde problemen
zelf hebben, hoe gemeenten dit in beter in beeld zouden kunnen brengen en welke hierin
nog mogelijk zijn.
Al met al kunnen we constateren dat er al het een en ander bekend is over de ondersteuning
van mensen met een (structurele) arbeidsbeperking en mensen met problematische schulden,
maar in hoeverre deze inzichten van toepassing zijn als er sprake is van gecombineerde
problematiek of benut worden door gemeenten is niet bekend. Daarbij is ook niet bekend
in hoeverre gemeenten inzicht hebben in de ondersteuningsbehoefte van deze doelgroep
en welke verbeteringen hierin mogelijk zijn. Met dit subsidiethema wil UWV een bijdrage
leveren aan de benutting van beschikbare kennis en een aantal hiaten van kennis opvullen.
De UWV onderzoekssubsidies zijn in zijn algemeenheid bedoeld voor de bevordering van
werkbehoud, re-integratie of arbeidsparticipatie van personen met een langdurige ziekte
of handicap. Verbeteringen in de ondersteuning aan mensen met arbeidsbeperkingen en financiële
problemen kunnen hier direct of indirect aan bijdragen. Met de onderzoekssubsidies
wil UWV een stimulans geven aan ontwikkelingen op dit gebied.
Mogelijke vragen
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
Gezien de hierboven geschetste onderzoekshiaten zou onderzoek binnen dit subsidiethema
zich kunnen richten op de beantwoording van één of meer van de volgende vragen:
Perspectief van de doelgroep zelf
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
-
– In hoeverre weten mensen met arbeidsbeperkingen en financiële problemen de weg naar
de gemeente te vinden voor begeleiding of ondersteuning?
-
– Waar hebben zij zelf behoefte aan?
-
– Wat is het beeld van de mensen zelf, hoe schatten zij hun eigen situatie in?
-
– Wat is hun zelfredzaamheid? En hoe schatten zij die in?
-
– Welke problemen vinden zij het moeilijkst, welke problemen willen zij het eerst aanpakken?
Perspectief van stakeholders
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
-
– In hoeverre hebben gemeenten, werkgevers en UWV zicht op mensen met arbeidsbeperkingen
en financiële problemen?
-
– Hoe herkennen gemeenten, werkgevers en UWV financiële problemen bij mensen met arbeidsbeperkingen
of arbeidsbeperkingen bij mensen met financiële problemen?
-
– In hoeverre bestaat er bij deze partijen behoefte aan meer zicht op de combinatie
van arbeidsbeperkingen en financiële problemen?
-
– Hoe bepalen gemeenten of andere partijen aan welke ondersteuning mensen met financiële
problemen en arbeidsbeperkingen behoefte hebben? (de ondersteuningsbehoefte van mensen)
-
– Van welke inzichten/kennis/instrumenten(bijv. screening) maken gemeenten of andere
partijen gebruik om deze ondersteuningsbehoefte vast te stellen?
-
– Waar lopen gemeenten tegen aan in de hulpverlening aan deze groep? Welke oplossingen
zijn er? Waar is behoefte aan?
Aanpak/ondersteuning van de problemen
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
-
– Waar is de ondersteuning op gericht? Zijn er verschillen tussen de groep met en zonder
een arbeidsbeperking?
-
– Is er sprake van een gerichte of gestructureerde aanpak bij een combinatie van arbeidsbeperkingen
en financiële problemen?
-
– Zijn er interventies beschikbaar? Waar maken gemeenten gebruik van?
-
– Hoe en in hoeverre wordt bij de aanpak rekening gehouden met lage zelfredzaamheid?
-
– In hoeverre verandert de zelfredzaamheid bij mensen met arbeidsbeperkingen en financiële
problemen? Is het vergroten van de zelfredzaamheid onderdeel van de aanpak?
-
– Wordt er in de communicatie met de klant rekening gehouden met het zelfbeeld van de
klant? En in hoeverre speelt het zelfbeeld een rol in de keuze van het type ondersteuning?
Hoe verder?
[Regeling vervallen per 10-09-2022]
-
– Is er behoefte aan een specifieke aanpak voor cliënten met de gecombineerde problematiek?
Waar zou een dergelijke aanpak aan moeten voldoen? Wat zijn voorwaarden om een dergelijke
aanpak te laten slagen?
-
– Wat is er nodig om tot een gestructureerde aanpak te komen of om de dienstverlening
aan mensen met arbeidsbeperkingen en financiële problemen te verbeteren?
-
– Welke stappen zijn nodig om deze aanpak te bevorderen en te verspreiden?
UWV nodigt aanvragers uit om bij de uitwerking van één of enkele van bovenstaande
vragen ook aandacht te besteden aan:
UWV houdt nadrukkelijk de optie open om andere vragen dan bovenstaande voorbeelden
mee te nemen in het onderzoeksvoorstel, mits deze passen in de hierboven genoemde
doelstellingen van dit subsidiethema. Andere (innovatieve) kennisvragen worden beoordeeld
in het kader van die doelstellingen.
